بیهن
خارپشت بزرگ تیرانداز را گویند. یعنی خارهای خود را مانند تیر اندازد. (برهان ). خارپشت و چوله را گویند. (انجمن آرا) (آنندراج ). خارپشت بزرگ تیرانداز. (ناظم الاطباء). خارپشت . تشی . کوله . خجو. مرنگو. سکنه .(لغت فرس اسدی نخجوانی ذیل کلمه سکنه ):
تواین راسوی پارسی چون کشی
یکی سکنه خوانند و دیگر تشی .
همه مرزهای خراسان تمام
مرنگوش خوانند و بیهن بنام .
اسدی .
بیهوده گفتن
یاوه گفتن . لاطائل و بیهوده سخن گفتن . لغو گفتن .یاوه سرایی کردن . تهذار. تفحش . (منتهی الارب ). عتر. لغو. لاغیة و ملغاة. (منتهی الارب ). هجر. (ترجمان القرآن ). هذاء. هذر. هذو. هذی . هذیان . (یادداشت مولف ): ذره ; سخن بد و بیهوده گفتن . (منتهی الارب ):
برآمد ز سودای من سرخروی
کزین جنس بیهوده دیگر مگوی .
سعدی .
بی هنجار
(از: بی + هنجار) راهی که جاده نداشته باشد. (آنندراج ). بی راه . (ناظم الاطباء). رجوع به هنجار شود:
چون دلیلان مخالفند بگرد
زین کژآهنگ راه بی هنجار.
اوحدی (از آنندراج ).
بیهوده گو
بیهوده گوی . کسی که سخنش معنی ندارد. (ناظم الاطباء). لغوگوی . نافرجام گوی . یافه گوی . یاوه درای . و رجوع به بیهوده گوی و بیهده گو شود.
بی هنر
(از: بی + هنر) مقابل هنرمند. (آنندراج ). که هنری ندارد. فاقد هنر و کمال و فضل . فاقد هنرمندی . دور از هنر. بی علم و معرفت . بی فضیلت . بی دانش و کمال . بی فضل . نادان . بی وقوف . بی اطلاع . دور از فضائل . بی مایه:
باهنر را هنر سپاه بس است
بی هنر با هزار کس تنهاست .
رودکی .
بیهوده گوی
بیهوده گو. هزال . بَذی ّ. هوب . هذاء: رجل هذاءة; مرد بسیار بیهوده گوی از بیماری یا خواب . صیغ; کذّاب بیهوده گوی سخن آرا. ابی العبر; بیهوده گوی فسوس کننده . (منتهی الارب ):
شاعر که دیدبا قد
کاونجک
بیهوده گوی و نحسک و بوالفنجک
؟
منجیک (از حاشیه لغت فرس اسدی نخجوانی ).
بی یاور
بی کمک . بی معین . بی مددکار:
دنیا خطر ندارد یک ذره
سوی خدای داوربی یاور.
ناصرخسرو.
بی هنر شدن
بی مایه و بی کمالات و فضایل و مزایای علمی و عملی گشتن:
گر او بی هنر شد هم از پشت ماست
دل ما بر آن راستی بر گواست .
فردوسی .
بیهوده گویی
صفت بیهوده گوی . تکلم بی معنی . هذیان . (ناظم الاطباء). هزل . (منتهی الارب ). فشار: هذاء; بیهوده گویی از بیماری و خواب . (منتهی الارب ). رجوع به بیهده گویی شود.
بی یبصر
(از: ب + ی متکلم + یبصر، فعل مفرد مضارع ) به من می بیند. به وسیله من می بیند:
رو که بی یسمع و بی یبصر تویی
سر تویی چه جای صاحب سر تویی .
مولوی .
بی هنری
حالت و چگونگی بی هنر. بی وقوفی .ناکارآزمودگی . (ناظم الاطباء).
بی مایگی و بی کمالی . فقد فضیلت و کمال . بی کمالاتی:
چون سپیدار سر ز بی هنری
از ره مردمی فرونارند.
ناصرخسرو.
بیهوش
(از: بی + هوش ) که هوش ندارد. که فاقد هوش است . بی فهم . بی فراست . بی شعور.(ناظم الاطباء). کندفهم . مقابل باهوش . خِنگ. دیرفهم . کندذهن . بی ذکاوت . بی حافظه . کم فراست . (یادداشت مولف ): ضعضع; مرد بی رای و هوش . (منتهی الارب ):
سخن سپارد بیهوش را به بند بلا
سخن رساند هشیار را به عهد و لوا.
مولوی .
بییت
مصغر بیت . خانه کوچک . (از منتهی الارب ). رجوع به بیت شود.
بی هنگام
(از: بی + هنگام ) دیروقت . دیر.
بی وقت . بی موقع. (ناظم الاطباء) (آنندراج ). نابهنگام:
خواب بی هنگامت از ره میبرد
ورنه بانگ صبح بی هنگام نیست .
سعدی .
بیهوش افتادن
بحال اغماء شدن . بیخود شدن . از خود رفتن: از قوت زخم از پای درآمد و بیهوش افتاد. (سندبادنامه ص 82).
بی ید
(از: بی + ید) بی دست . که دست ندارد.
بی قدرت . رجوع به ید شود.
بیهنگام شدن
دیروقت بودن . نابهنگامی .
-بیهنگام شدن روز ; نزدیک شب رسیدن آن . (یادداشت مولف ): چون از خواب بیدار شد روز بیهنگام شده بود... گفت امشب باز جای شوم و آنگه فردا بطلب چیزی میروم . (ترجمه طبری بلعمی ص 37). ... گفت امروز بی هنگام شدفردا بیایم و هر دو با هم بگردیم [ جنگ کنیم ] . (اسکندرنامه نسخه نفیسی ).
بیهوش دارو
داروی بیهوشی . دوائی که شخص را بی حس نماید . بیهوشانه .
بی یدی
(از: بی + ید + ی ) بی دستی . دست نداشتن .
کنایه از بی قدرتی . (از یادداشت مولف ). در دو شاهد ذیل از رودکی و فرخی مولف حدس زده اند که کلمه بی بُدی (= ناچاری )، بی یدی باشد:
وَرْم ضعیفی و «بی بدیم » نبودی
وآنک نبود از امیر مشرق فرمان
خود بدویدی بسان پیک مرتب
خدمت او را گرفته چامه بدندان .
رودکی .
بی هوا
(از: بی + هوا) بدون هوا.
بی توجه . بی اِشعار. بی وقوف . بی آگاهی قبلی . بی احتیاط. بی مواظبت اطراف . بی پروا: بی هوا میرفتم سرم خورد بدیوار، افتادم توی گودال . (یادداشت مولف ).
-بی هوا رفتن ; غیرملتفت رفتن . (یادداشت مولف ).
-بی هوا گفتن ; ناگهان گفتن . بی مطالعه و بیوقت سخن گفتن . یکهو گفتن .
دور از احتیاط. با بی پروایی . (یادداشت مولف ):
از آن پس چو تازی تو کک را رواست
کنون رفتن تو بکین بی هواست .
(ملحقات شاهنامه فردوسی ).