زاقف روبی
قریه ای است از قرای نهر عیسی . (از مراصد الاطلاع چ بریل ).
زاقفی
منسوب به زاقفیه (دهی در سواد). (منتهی الارب ).
منسوب به زاقف (نیل ). (معجم البلدان ).
زال دستان
پدررستم باشد. (آنندراج ). و رجوع به زال و دستان شود.
زالو
کرمی است که چون بر بدن چسبانند خون فاسد را بمکد. (برهان قاطع) (آنندراج ). و رجوع به زلو، جلو، شلک ، شلکا، شلوک ، زلوک ، زرو، دیوچه ، علق و مکل شود.
زامباور
ادوارد فن . از رجال سیاسی در آغاز قرن حاضر است و از 1913 تا 1918 بسمت وزیرمختار اطریش در دربار عثمانی اقامت داشت . وی به جمع و تحقیقدرباره مسکوکات اسلامی علاقه وافر داشت و مقالات گرانبهائی در این باره در مجلات مختلف نوشت . چندی به تحقیق درباره کامل ابن اثیر پرداخت و آن را بزبان فرانسه ترجمه کرد. این ترجمه در 1949 یعنی سال وفات وی پایان یافت . و کتاب جالب و پرارزشی دیگر بنام «انساب و دودمانهای فرمانروایان در تاریخ اسلامی » تالیف کردکه دکتر زکی محمدحسن بک بدستیاری چند تن دکتر و دکترس از فارغ التحصیلان دانشکده ادبیات مصر بسال 1951 آن را بعربی نقل کرد... دکتر زکی بیک در مقدمه این ترجمه گوید: امتیاز کتاب زامباور بر کتابی که بارتولد مستشرق روسی منتشر ساخت (ترجمه از کتاب لین پول با اضافات و ملحقات ) این است که زامباور علاوه بر دودمانهای سلطنتی بزرگ و معروف ، دودمانهای کوچک و غیرمعروفی را نیز که در قسمتی از ممالک اسلامی حکومت و امارت داشته اند یاد کرده است . رجوع به مقدمه کتاب معجم الانساب و الاسرات الحاکمه شود.
زاقفیان
ابی عبداللّه بن ابی الفتح و محمودبن علی محدث اند. (از تاج العروس ). و رجوع به زاقفی شود.
زاگاب
مداداست . (آنندراج ) (فرهنگ شعوری ). و رجوع به زاگ شود.
زال رعنا
بمعنی زال بدافعال است که کنایه از دنیای ناپایدار باشد. (برهان قاطع) (آنندراج ):
دولتش را نوعروسی دان که عکس زیورش
دیده این زال رعنا برنتابد بیش از این .
خاقانی .
زالوآب
دهی است از بخش سنجابی شهرستان کرمانشاهان . واقع در 20کیلومتری شمال کوزران ، سر دوراهی ثلاث به جوانرود. منطقه آن دشت و سردسیر و سکنه آن 200 تن اند که بزبان کردی و فارسی تکلم میکنند، آب آن از چشمه و چاه و محصول آن غلات و حبوب و لبنیات است . (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 5).
زامبز
یکی از رودهای بزرگ افریقا است از ده درجه عرض جهت جنوبی کشور موتایاموه (لونده ) سرچشمه گرفته بسوی جنوب شرقی جریان پیدا میکند و از راست و چپ ، نهرهای متعددی به آن می پیوندد و در کشور موزامبیک بشاخه های زیادی تقسیم میشود و بدریائی که بنام جدول موزامبیک نامیده میشود و میان موزامبیک و جزیره ماداگاسکار قرار داردمیریزد. زامبز سومین رودخانه افریقا بشمار میرود از کنگو و نیچر کوچکتر و از نیل بزرگتر است . مجرای آن بطول 2660 کیلومتر و مساحت حوضه آن 1430000 کیلومترمربع است . از شاخه های مهم آن لوئمه ، لونغمه ، ائونغو، قافوئه ، لوآنغوا و شیره است . (از قاموس الاعلام ترکی ). مولف مستدرک معجم البلدان آرد: از رودهای آفریقااست و از جبال جیلولو سرچشمه میگیرد و در آنجا تقریباً از شمال به جنوب جریان می یابد سپس اندکی بطرف شرق و آنگاه بسوی شمال منحرف میگردد و با طی مسیری بشکل نیم دائره بدریا میریزد. (از منجم العمران فی مستدرک معجم البلدان ). در ملحقات منجد اللغه آمده است : آبشار بزرگ ویکتوریا در گذرگاه این رود واقع شده است .
زاگرس
(اِخ ) یونانیان کوههای پشتکوه کنونی را زاگرس می نامیده اند. (فرهنگ ایران باستان ص 53، 152، 1243). اگر قله آرارات را راس مثلث فلات ایران فرض کنیم یک ضلع آن جبال زاگرس و قسمتی از کوه های جنوب تا بندر گواتر است . (جغرافیای کیهان ج 1 ص 3). و در ص 48 آمده : تمام این کوه ها (پیشکوه ) را یونانی ها زاگرس نامیده اند و ایرانیها آن را پاطاق میگویند - انتهی . دامنه جبال زاگرس از حوزه های مهم معدن زغال سنگ و مرکز قسمت عمده معادن نفت خیز قسمت جنوب غربی ایران است . (جغرافیای کیهان ج 3 ص 236و 239 و 234). مرحوم رشید یاسمی آرد: زاگرس که امروز در مغرب ایران و مشرق ترکیه و شمال عراق واقع است ،بواسطه تماسی که با ممالک بسیار متمدن عهد عتیق مثل خوزستان (ایلام ) و سومر و آکّاد و بابل داشته است از اعصار بسیار کهن مشهور بوده و ساکنان آنجا در آثارقدمای آن ممالک به نامهای گوناگون خوانده شده اند.... آذوقه این بلاد و آب مزارع آنها از این کوهستانها می آید و خط ارتباط قسمتی از ایلام و نواحی شمالی بین النهرین از میان یا حاشیه این کوهستانها بوده است . ونیز در نتیجه همین پیوستگی و ارتباط است که نام اقوام بسیاری از ساکنین این کوهستان در الواح و کتیبه های بابل و آشور و ایلام مسطور است . (تاریخ کرد ص 20).
گیرشمن در کتاب ایران از آغاز تا اسلام آرد: کوههای مغرب یا سلسله زاگرس از شمال غربی به جنوب شرقی ممتد است و متجاوز از 1000کیلومتر طول و 200کیلومتر عرض دارد، ارتفاع این سلسله جبال به 1000 تا 1700 متر میرسد و شامل چینهای متوازی متعدد و دره هائی که 50 تا 100 کیلومتر طول و 10 تا 20 کیلومتر عرض دارند ، میباشد. زیر مراتع واقع در دامنه های مرتفع کوههای فوق بقایای جنگلهای انبوه سابق که دارای بلوط،گردو، سندیان ، بادام وحشی و پسته بوده ، گسترده شده است . پایینتردر دره های مرتفع مو، انجیر و انار میروید. در این مناطق گندم ، جو، خشخاش ، پنبه و تنباکو بسیار کاشته میشود. گرمای تابستان در دره های پست مردمی را که بتربیت بز، میش و اسب اشتغال دارند مجبور میکند که به مراتع مرتفع صعود نمایند بدین وجه بخش بزرگی از سکنه بزندگانی چادرنشینی که طبیعت و آب و هوا بدانان تحمیل کرده است ادامه میدهند. در قسمت مرکزی زاگرس برآمدگی تیزی مجزّا میشود که بسوی مغرب میرود و داخل دشت بین النهرین میشود و پیچی در رود دجله که دراین نقطه به فرات نزدیک میشود ایجاد میکند. برآمدگی مذکور شکل کاردی را دارد که گوئی دشت را از بالا تهدید میکند. از همین جا یعنی لرستان کنونی بود که کاسیان در هزاره دوم ق. م . به بابل حمله بردند و مدتی متجاوز از پنج قرن بر آنجا تسلط داشتند. (ایران از آغاز تا اسلام ترجمه دکتر معین ص 2 و 3). و رجوع به التدوین ، تاریخ اسلام فیاض ص 128 و 145 و تاریخ ادبیات ادوارد براون و ایران باستان ج 1 ص 116 و ج 2 ص 1907 و ج 3ص 2515 و 2500 و 2482 و 2209 و پاطاق، جبل الطاق، پشتکوه و پیشکوه در این لغت نامه شود.
زالزالک
(اِ) از انواع مهم گیاهان گل سرخی است . (گیاه شناسی گل گلاب ص 228).
زامبزیا
ناحیه ای است وسیع در حوضه شطّ زامبز، از مشرق محدود است به موزامبیک که در کناراقیانوس هند امتداد یافته است و از مغرب بممالک آنغوله که در ساحل اقیانوس اطلس امتداد یافته ، دارای آب فراوان و زمینهای خرم و سرسبز و نباتات بسیار است .
زاق و زیق
بمعنی طفلان کوچک از دختر و پسر و کنیز و غلام . (برهان قاطع) (آنندراج ).
بمعنی شور و غوغا و آشوب هم آمده است .(برهان قاطع) (آنندراج ). و رجوع به زاغ و زیغ شود.
زاگروتی
یکی از شهرهای ایران و مسکن مادها بوده است . مرحوم رشید یاسمی آرد: در کتیبه های آشوری عهد مادی نام ولایت پارسوا و شهر زاگروتی مادهای توانا و بزرگ و سرزمین نیشائی را می یابیم .
به اعتقاد مورخان ، زاگروتی همان ساگارتی است که هردوت ذکر نموده و آن رایکی از طوائف پارسی شمرده است . (تاریخ کرد رشید یاسمی ص 53). و در ص 95 از آن کتاب آرد: استرک تحت عنوان زیکیرتو و زاگروتی بحثی راجع به آن کرده است - انتهی . گیرشمن آرد: حرکت عمومی قبائل ایرانی هنوز به پایان نرسیده بود، قبیله سوم یکی از قبائل مهم ایرانی به نام زکرتو یا بقول یونانیان ساگارتی به سوی نواحی شرقیتر رفته مستقر شد. (ایران از آغاز تا اسلام ترجمه دکتر معین ص 76 و 77). و رجوع به ساگارتی شود.
زالزالک وحشی
گونه ای از ولیک است . این درخت اصل زالزالک اهلی باشد و در جنگلهای خزر و ارتفاعات متوسط آستارا و طوالش و مازندران و گرگان دیده شده است . و رجوع به درختان جنگلی ایران ثابتی شود.
زالوئک نفطک
دهی است از دهستان حومه بخش مسجدسلیمان شهرستان اهواز. واقع در 30هزارگزی جنوب باختری مسجدسلیمان بر کنار راه شوسه اهواز به مسجدسلیمان . منطقه آن کوهستانی و گرمسیر و سکنه آن 250 تن از طائفه هفت لنگاند و بزبان فارسی تکلم میکنند. آن آب از لوله شرکت نفت رود کارون و چشمه تامین میشود و دارای محصول آن غلات است . (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 6).
زامبل جدید
زامبل بروسی بمعنی زمین و «زمین نو» نام محل اجتماع دو جزیره در اقیانوس منجمد شمالی است که تا شمال بلادار کنجل ، امتداد دارد و بوسیله تنگه ویگتش از آن مجزا میگردد. طول این جزیره قریب 855 میل و عرض آن در حدود 260 میل است . این دو جزیره در دائره قطبی واقعاند و درازترین شب قطبی آنجا سه ماه ادامه دارد. گیاه و حیوان در آنجا بسیار اندک است و خرس سفید بیش از دیگر حیوانات در آن یافت میشود. جز شکارچیانی که برای شکار برخی از حیوانات دریائی که در سواحل آن بکثرت یافت میشود و گاهگاه بدان جا میروند، انسانی در آن محل زندگی نمیکند. این دو جزیره تا 1553ناشناخته بود و در سال مذکور ویلوبی انگلیسی اولین بار آن را کشف کرد. (از دائرة المعارف بستانی ). مولف ملحقات منجد آرد: مجموعه جزائری است در اوقیانوس منجمد شمالی در شمال روسیه و شکارچیان در آنجا بصید سگ دریائی و انواع ماهی و حیوانات خزدار می پردازند.
زاقون
مرّان است و گویند مرو است . (تحفه حکیم مومن ). و رجوع به زان و مران شود.