زامر
نوازنده نی . (لسان العرب از اصمعی ) (البستان ).
زاکانیان
از قبائل قزوین و اصلشان از عرب بنی خفاجه است و منشوری از رسول اللّه (ص ) بخط امیرالمومنین علی (ع ) دارند و این سواد آن است : بسم اللّه الرحمن الرحیم هذا الکتاب من محمد رسول اللّه الی بنی زاکان بعدما اسلموا بی ... انزل الی انکم ترجعون الی دیارکم ومغارکم و منازلکم ... (تاریخ گزیده چ لیدن ص 845). ودر ص 846 آن کتاب آرد: ایشان دو شعبه اند یکی بعالمی منسوب ... شعبه دوم ارباب صدور بودند - انتهی . و رجوع به تاریخ ادبیات براون ج 3 ص 246 و زاکانی شود.
زالق
معرب زال است چنانکه زالقالعتیق گویند اندر پیش زره و زالقالحدیث که معرب کرده اند و آن زال کهن است و زال نو. (تاریخ سیستان ص 22). و رجوع به زال زر شود.
زالی
سفیدی سفید. سفیدی بیش از حد.
زاکاه
شهر یا دهی بوده واقع میان نهاوند و همدان . (المسالک والممالک ابن خردادبه ص 199). در بعض نسخ راکاه و واکاه نیز آمده است . رجوع به ذیل المسالک و الممالک همان صفحه شود.
زال ابرو
کنایه از آسمان است به اعتبار هلال که ماه یکشبه باشد. (برهان قاطع).
کنایه از دنیا است . (آنندراج ).
زالقان
همان زالق است . دمشقی آرد: زرنج و ارق قلعه ... از شهرهای سجستان (سیستان )اند. (نخبة الدهر ص 183).
زامری
از امراء قوم اسرائیل بوده و در 918 ق. م . زمام امور آن قوم را بدست داشته است . خانه وی از طرف مخالفینش محاصره و سوخته شد و اوخود نیز طعمه حریق گردید. (از قاموس الاعلام ترکی ).
زال بن سام
نام پدر رستم است . رجوع به تاریخ گزیده ص 90، 91، 92، 97، 98 و تاریخ حبیب السیر و زال در همین لغت نامه شود.
زالک ترشی
(بلهجه قزوین ) معمولاً ترشی بادنجان یا ترشی درهم را گویند.
زامک
اصمعی گوید: الزامک المجهود الذی یزمک فی مکانه فلایبرح و ثعلب گوید: زامک غیر از مجهود است . (کنز الحفاظفی تهذیب الالفاظ تالیف ابن سکیت چ ابلویس ص 118).
زاکنتوس
نام یونانی جزیره زانت است .(دائرة المعارف بستانی ) (قاموس الاعلام ترکی ، زانت ).
زال بدافعال
کنایه از دنیا و عالم باشد. (برهان قاطع) (آنندراج ). و رجوع به زال بدفعال ، زال رعنا، زال عقیم و زال مستحاضه شود.
زال کوژپشت
کنایه از فلک است . (برهان قاطع) (آنندراج ).
زاما
از شهرهای قدیم زوجیطانیا در آفریقا واقع در 150کیلومتری کارتاژ (قرطاجنه ) از طرف جنوب غربی است . نام این شهر بخاطر نبردی که میان رومیها و کارتاژیها روی داد و سردار رومی ، سکیپیون (سقیپیون ) بر سردار معروف قرطاجی آنیبال پیروز گشت (202 ق. م .) در تاریخ مشهور است . اهالی این شهر پس از آنکه کارتاژ در 146 ق. م . بدست نومیدی (الجزائر کنونی ) افتاد در برابر ایشان تسلیم شدند و زاما مرکز اختصاصی حکام گردید. میتلوس در 109 ق. م . خواست حکومت این شهر را بدست گیرد و نتوانست و رومیها در 46 ق. م . یعنی پس از مرگ «گوبای » نخستین آن را ویران ساختند این شهر امروز زواریم نامیده میشود. (از دایرة المعارف بستانی ). مولف ملحقات المنجد آرد: موضعی است در شمال آفریقای قدیم و در نزدیکی آن بسال 202 سقیپیون ، سردار رومانی لشکر هنیبعل (آنیبال ) را فراری ساخت - انتهی . در الموسوعة العربیه آمده : در نومیدی یعنی ، الجزایر کنونی واقع است و در 202 ق. م . نبردی در آن بوقوع پیوست ودر آن نبرد رومیها به سرداری «سییو» کارتاژیها را که رئیسشان حانی بعل (آنیبال ) بود شکست دادند - انتهی . و رجوع به آنیبال شود.
زامل
پیرو و تابع. (اقرب الموارد) (منتهی الارب ).
ستور که ازنشاط لنگان راه رود. (اقرب الموارد) (منتهی الارب ).
زال کوفه
پیره زنی بود در زمان نوح که اثر طوفان از تنور خانه او ظاهر شد و به او مضرت نرسانید. (برهان قاطع) (آنندراج ) (غیاث اللغات ) (شرفنامه منیری ). در آنندراج بیت ذیل را شاهد آورده است :
نه
زال مدائن کم از پیرزن کوفه
نه حجره تنگ این کمتر ز تنور آن .
خاقانی .
زامات
ج ِ زامة. فرقه ها. جمعیت ها. (اقرب الموارد) (ناظم الاطباء). و رجوع به زامة شود.