کلبتین
کلبتان . (برهان ). انبر آهنگران .
(آنندراج ). انبر آهنگران که بدان آهن تافته را از کوره بر آورند. (ناظم الاطباء). تثنیه کلبة. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). و رجوع به کلبتان شود.
انبر نیشگران .(آنندراج ). ابزاری که بدان دندان را از ریشه کشند. (ناظم الاطباء). آلت بیرون کردن دندان از آرواره . آلتی که دندانساز بدان دندان برکشد. قسمی گاز برای کندن دندان . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). ظاهراً این لفظ تثنیه کلبه است . (از غیاث ). انبرک مانند که بدان دندان را بیرون کشند و آن از سه قسمت تشکیل شده : دهنه (که دارای دو دیواره است )، نقطه اتصال که لولای کلبتین را تشکیل می دهد و دو دسته که در دست پزشک جراح جای می گیرد. کلبتین انواع و اقسام مختلف دارد و برای هر نوع دندان کلبتینی مخصوص بکار می رود. کلبتان (فرهنگ فارسی معین ):
برکند از دهان یوز به قهر
کلبتین دو شاخ آهو ناب .
سورنی .
کفشیر
بوره را گویند و آن دارویی باشد مانند نمک که طلا و نقره و فلزات دیگر را بسبب آن با لحیم پیوند کنند و بعضی گویند که قلعی و ارزیز است و بدان شکستگیهای ظروف مس و برنج را لحیم کنند. (برهان ). دارویی باشد که زرو نقره و دیگر فلزات را بدان با هم پیوند کنند. (فرهنگ جهانگیری ). لحیم که زر و نقره و دیگر فلزات را با آن پیوند کنند. (فرهنگ رشیدی ) (آنندراج ) (از انجمن آرا). ارزیز. (فرهنگ اسدی چ اقبال ص 141). لحیم . بوره . قلعی . ارزیز. (ناظم الاطباء). آنچه بدان شکستگی ظروف مسین و برنجین را لحیم کنند مانند ارزیز، قلعی وبوره . (فرهنگ فارسی معین ). رصاص . روبة:
ز خون کف شیران ، به کفشیر تست
دل و رزم و کین جفت شمشیر تست .
اسدی .
کل مرغ
نوعی کرکس که سر وی پر ندارد.
کلاه شکستن
کنایه از برگردانیدن گوشه کلاه باشد و نیز کج گذاشتن کلاه را بر سر گویند. (برهان ). برگردانیدن گوشه کلاه و کج گذاشتن کلاه . (ناظم الاطباء). کج گذاشتن کلاه بر سر. کج کردن گوشه کلاه . (فرهنگ فارسی معین ).
کنایه از کج کردن گوشه کلاه است . (انجمن آرا) (از فرهنگ رشیدی ) (آنندراج ).یعنی نخوت و غرور نمودن ... و قیل کلاه شکستن بمعنی فخر کردن و این حاصل معنی است . (آنندراج ):
حسن چون آرد به جنگ دل سپاه خویش را
بشکند بهر شگون اول کلاه خویش را.
صائب (از آنندراج ).
کل مکل
شور و غوغا، قال و مقال .
کلاشینکف
از انواع سلاح خودکار و نیمه خودکار دارای دستگاه نشانه روی مکانیکی و دو نوع قنداق ثابت و تاشو.
کلاعت
حفظ ، نگهبانی ، حمایت .
کلتبان
بر وزن و معنی غلتبان است که مردم بی حمیت و دیوث باشد و معرب آن قلطبان و قرطبان است . (برهان ) (از آنندراج ). قلطبان . دیوث . زن جلب . غلتبان . (ناظم الاطباء). زن جلب و دیوث . (منتهی الارب ). تبدیل غلتبان است و باکاف فارسی اصح است . (انجمن آرا). قرتبان .قلتبان . بی حمیت . دیوث . زن جلب . (فرهنگ فارسی معین ).و رجوع به قرتبان و قلتبان و قرطبان و قلطبان شود.
کلائت
1 ـ نگهبانی کردن . 2 ـ حفظ ، نگهبانی .
کلاه فرنگی
عمارتی که در میان عرصه سازند بناء در میان عرصه با گنبدی شبه مخروط. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
اطاقکی مسقف که در وسط کاخها و باغها برای استراحت یا در میدانها برای فروش روزنامه و اغذیه سازند. کیوسک . (فرهنگ فارسی معین ).
کلاپیسه
گردیدن چشم باشد از جای خود چنانکه سیاهی چشم پنهان شود بسبب لذت بسیار و یا بجهت ضعف و سستی و یا بواسطه خشم و قهر. (برهان ) (ناظم الاطباء) (از رشیدی ) (غیاث ). تغییر کردن چشم ازوضع معتاد یعنی سپیدی و سیاهی زیر و بالا شدن ، چه پیسه بمعنی دورنگ است و کلاغ پیسه کلاغ ابلق است که ماخذ این لغت گردیده و حالت کلاپیسه شدن چشم از غلبه خشم است و قهر یا کمال لذت از مقاربت نسوان خاصه در وقت انزال منی . (انجمن آرا) (آنندراج ). مخفف کلاغ پیسه .
-
کلاپیسه شدن چشم ; گاهی روشن و گاهی تاری دیدن آن ، آلبالو دیدن ، آلبالو چیدن چشم . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا):
گفت چون چشمش کلاپیسه شود
فهم کن کان وقت انزالش بود.
مولوی .
کلاه گیس
گیسوی مصنوعی که زنان بی موی یا کم موی آن را بر سرگذارند. (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به کلاگیس شود.
کلافه
بمعنی کلابه و آن ریسمانی است خام که از دوک بر چرخه پیچند. (از برهان ) (فرهنگ فارسی معین ) (ناظم الاطباء). کلابه . کلاوه . کلاف . (حاشیه برهان چ معین ). رشته های درهم تابیده . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). مبدل کلاوه وآن ریسمان بر چوب پیچیده جمع آورده است از این رو کلافه کردن بمعنی گرد کردن مستعمل می شود. (آنندراج ).
(ص ) سرگشته و سراسیمه . (ناظم الاطباء).
-سرکلافه را از دست دادن ; سررشته را گم کردن . متحیر ماندن در امری . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
-سر کلافه خودرا گم کردن ; پریشان و متحیر گردیدن . (یادداشت ایضاً).
-کلافه سردرگم ; آدم سرگشته و حیران و بلاتکلیف را بدان مانند کنند. (فرهنگ عامیانه جمالزاده ).
-کلافه شدن . رجوع به همین کلمه شود.
چرخه . (ناظم الاطباء). چرخی که جولاهگان در آن ریسمان انداخته بر ماکو پیچند و علاقه بندان ابریشم را در آن پیچند. (آنندراج ). گلوله نخ . (فرهنگ فارسی معین ).
-کلافه ابریشم ; گلوله ابریشم . (ازیادداشت بخط مرحوم دهخدا).
-کلافه نخ ; گلوله نخ . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
فنی است ازکشتی که هر دوپای خود به گردن حریف بند کرده او را مثل کلافه بپیچند. (غیاث ). یکی از فنون کشتی قدیم و آن پیچیدن حریف است مثل کلافه . (فرهنگ فارسی معین ) (آنندراج ):
همچو دستار کثیفی که بپیچد ملا
به کلافه است فنت ای صنم حورلقا.
میرنجات (از آنندراج ).
کلاهبردار
آدم حقه باز و شیاد و مال مردم خور. کسی که به انحاء مختلف مال مردم را از ایشان بگیرد. (از فرهنگ عامیانه جمالزاده ). کلاه بردارنده ، آنکه به فریب مال مردم و پول دیگران را بگیرد. حقه باز. کسی که کلاهبرداری کند. (فرهنگ فارسی معین ). و رجوع به کلاهبرداری شود.
کلافه شدن
سرگشته و سراسیمه شدن . مضطرب گشتن . (ناظم الاطباء).مانند کلافه سردرگم شدن . گیج شدن . (فرهنگ فارسی معین ).
سرگشته شدن از گرما، از گرما نزدیک بیهوشی رسیدن . دل گرفتن از گرما یا بخار گرم . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). سخت ناراحت شدن : «از گرما کلافه شدم ». (فرهنگ فارسی معین ). بمعنی بهم خوردن حال وخارج شدن از حالت طبیعی بمناسبت گرمای زیاد (در حمام و یا در زیر آفتاب سوزان و غیره ) با علتهای دیگر هم ممکن است استعمال شود. (فرهنگ عامیانه جمالزاده ). از کوره دررفتن . بیش از حد طاقت کسل یا ناراحت و عصبانی شدن . (فرهنگ عامیانه جمالزاده ).