لغت‌نامه دهخدا | کلماتی که با 'ت' شروع می شوند

دهی از دهستان قشلاقات افشار است که در بخش قیدار شهرستان زنجان واقع است و144 تن سکنه دارد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 2).

دهی از دهستان سرشیو است که در بخش ریوان شهرستان سنندج واقع است و 100 تن سکنه دارد. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 5).

جاگیر مدد معاش و این لفظ ترکی است . و درمدار تَیول . (غیاث اللغات ) (آنندراج ). تملک و تصرف ملک و عقار و زمین داری . (ناظم الاطباء). واگذار کردن دولت خالصه ای از خالصه ها یا مالیات قریه ای را به یکی از نوکران خود در ازاء مواجب او در تمام عمر. با بودن و دادن صرف میشود. (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا).

خطیب و دانشمند فن بلاغت و بدیع و تاریخ دان یونان قدیم که در قرن اول پیش از میلاد مسیح در اسکندریه متولد شد. (از لاروس ).

(از «ی م م ») قصد کردن .(تاج المصادر بیهقی ) (زوزنی ) (ترجمان جرجانی ترتیب عادل بن علی ) (از تعریفات جرجانی ) (از کشاف اصطلاحات الفنون ). آهنگ کردن . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). قصدکردن و اراده نمودن . (آنندراج ).

بخاک دست و روی مالیدن به نیت عبادت . و منه قوله تعالی: فتیمموا صعیداً طیباً (قرآن 4 / 43، 5 / 6). (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). به خاک وضو کردن . (آنندراج ). در شرع عبارت از قصد به سوی خاک پاکیزه ای است که به آن تطهیر کنند برای برطرف ساختن حَدَث . (از کشاف اصطلاحات الفنون ) (از تعریفات جرجانی ). حقیقت تیمم آن است که نام است مر مسح روی و دست را با خاک پاکیزه با شرایط خاص و قصد نیز از همان شرایط است . (ازکشاف اصطلاحات الفنون ). دست و روی به خاک مالیدن به عوض وضو و غسل . (ناظم الاطباء). مسح کردن دست و روی به خاک بوجه شرعی ، نماز و عبادت را. وضو کردن به خاک .مسح کردن دست و روی به خاک به عوض وضو یا غسل . (از یادداشتهای مرحوم دهخدا). تیمم در صورتی بدل از وضو یا غسل واقع شود که آب نایاب بود یا استعمال آن متعذر بود به طریقی که در کتب فقه مسطور است:
تا درگه او یابی مگذر به در کس
زیرا که حرام است تیمم به لب یم .

رودکی .

. توقتمش خان ، بیست و دومین پادشاه دشت قپچاق از اولاد جوجی خان بن چنگیز است وی امیر تیمور گورکان را یاری داد و بدست وی به پادشاهی دشت قپچاق رسید. رجوع به حبیب السیر چ خیام ج 3 ص 76 شود.

شهر و بندری است در چین که در کنار په ای هو واقع است و 1800000 تن سکنه دارد. این شهر یکی از مراکزمهم صنعتی است (ذوب و تصفیه فلزات ، محصولات شیمیائی ، نساجی و مواد غذایی ). در سال 1857 م . در این شهر قراردادی به امضاء رسید که کشور چین به روی اروپائیان بازگردید و همچنین در سال 1885 م . قرارداد صلح فرانسه و چین در آن شهر امضاء شد و در سال 1900 م . این شهر بوسیله گروه انترناسیونال اشغال گردید. (از لاروس ). رجوع به قاموس الاعلام ترکی ذیل کلمه تین چین شود.

ج ِ تیول . (ناظم الاطباء).

بیشه و نیستان و جنگل را گویند و به عربی اجم خوانند. (برهان ) (آنندراج ) (انجمن آرا). بیشه . (صحاح الفرس ). بیشه و نیستان . (فرهنگ جهانگیری ) (فرهنگ رشیدی ). جنگل و بیشه و ویرانه و ملک لم یزرع و ویران و نیستان . (ناظم الاطباء):
نهاده روی به حضرت چنانکه روبه پیر
به تیم واتگران آید از در تیماس .
ابوالعباس (از صحاح الفرس و فرهنگ جهانگیری ).
در قوامیس عرب کلمه دَیماس یا دیماس هست که به معنی لانه و سوراخ زیرزمینی که وحوش به لانه گیرند و امثال آن می باشد و به گمان من تیماس و دیماس یکی تعریب یا تصحیف دیگری است و از شعر ابوالعباس تیماس را به معنی بیشه و نیستان و جنگل گرفته اند به حدس ، و اصل همان دیماس به معنی کن و سرب عربی است ودیماس نیز نام زندانی بود از حجاج بن یوسف ثقفی که برای تاریکی آن به دیماس خوانده می شد. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا).

تیممگه . جای تیمم . خاک پاکیزه ای که بر آن تیمم توان کرد. خاکی خشک و عاری از رطوبت:
دجله ز تف آه خود، کردم تیممگاه خود
بغداد را در راه خود از دیده طوفان دیده ام .

خاقانی .

(سلسله ) یا گورکانیان ایران (771 - 911 ه' . ق.) امیرتیمور کشوری وسیع و دولتی عظیم ایجاد کرد و خطه ماوراءالنهر را به مقامی از اهمیت رسانید که تا آن زمان هیچگاه بدان پایه نرسیده بود. سمرقند پایتخت مملکتی بزرگ شد و لااقل اسماً از دهلی تا دمشق و از دریاچه خوارزم (آرال ) تا خلیج فارس وسعت داشت . و چون فتوحات تیمور بیشتر جنبه یورش و هجوم داشت تا تسخیر واقعی غالب ممالک مفتوح به زودی از تصرف تیموریان خارج شد. با این حال ماوراءالنهر مدتی مرکز دولتی شد که قسمت اعظم ایران وافغانستان را علاوه بر ولایات ماوراءالنهر شامل بود. هنگامی که ممالک وسیع تیموری تجزیه یافت دوره هرج ومرج پیش آمد. به محض اینکه تیمور مرد، ترکان عثمانی و آل جلایر و ترکمانان درصدد تصرف ممالک ازدست رفته خود برآمدند. معهذا، اولاد تیمور موفق شدند که شمال ایران را در مدت یک قرن جهت خود نگاهدارند. ولی آنان غالباً با یکدیگر در نزاع بودند. با وجود این شاهرخ موفق شد که مناقشات اقوام خود را تا حدی رفع و قدرت و اعتبار مملکت را حفظ کند. اما پس از مرگ او ممالکش به قسمتهای کوچکتر مجزا شد و بر اثر همین کیفیت صفویان و امرای شیبانی آنها را به متصرفات خود ضمیمه کردند. با این حال خاندان تیموری از میان نرفت و شعبه اولاد بابر، دولتی جدید در هندوستان تشکیل دادند که اروپائیان آن را «مغول کبیر» نامند. افراد خاندان تیموری از این قرارند: تیمور (771 - 807 ه' . ق). خلیل (807 - 812 ه' . ق.). شاهرخ (807 - 850 ه' . ق.). الغ بیک (850 - 853). عبداللطیف (853 - 854). عبداللّه (854 - 855). ابوسعید (855 - 872). احمد (872 - 899).محمود (899-900). از 900 تا 911 ه' . ق. دوره هرج و مرج . این سلسله بدست امرای شیبانی منقرض شد. تیموریان خدماتی هم کرده اند از آن جمله : خلیل نوه تیمور که بدو هیچگونه شباهتی نداشت ، اهتمام کامل به رفاه وسعادت مملکت معطوف داشت و خدماتی به علم و ادب کرد.شاهرخ طرفدار جدی علوم و صنایع بود و مسجد و بقعه مقدس رضوی که زیارتگاه شیعیان است از اوست . پسر او، الغبیک فرمان داد زیجی ترتیب دادند. حسین بن بایقرا نیز حامی علوم و ادبیات بود. (از فرهنگ فارسی معین ).

ژاکوپو روبوستی . نقاش ایتالیائی (1518-1594 م .) وی آثار متعدد دینی و تاریخی بوجود آورده که از جهت هیجان و رنگآمیزی عالی و جالب توجه است . تابلوهای عمده او در کاخ دوژها در ونیز می باشد: افتخارونیز، افتخار بهشت و غیره . (از فرهنگ فارسی معین ).

در قدیم تیبور . شهری در ایتالیا از نواحی روم است که 17000 تن سکنه دارد و مناظر اطراف شهر زیباست . معبد سی بیل و وستا در این شهر واقع است و آبشار مشهوری دارد. (از لاروس ). رجوع به قاموس الاعلام ترکی ذیل کلمه تیوولی شود.

(صحرای جنوبی ) 1 - اول زاده الیفاز. سفر پیدایش 36:11. 2 - ملکی که به اسم اول زاده الیفاز مسمی شد و اهالیش بواسطه حکمت و کثرت دانش شهرت داشتند... ظاهراً این ملک بر جنوب شرقی زمین ادوم که آن را زمین پسران مشرقگویند واقع بوده و در کتاب حزقیال 25:13 تیمن خوانده شده است . بعضی بر آنند که تیمان همان ملکی می باشد که به مسافت پانزده میل به پترا وادی موسی مانده واقع است و اهالی آنجا را تیمانی گویند. سفر پیدایش 36:34 و کتاب ایوب 2:11 و حافربن اشحور پدر تقوع هم بدین لقب ملقب بود اول تواریخ 4:6. (قاموس کتاب مقدس ).

تیممگاه:
ز آتشین آه بن دریا را
چون تیممگه عطشان چه کنم .

خاقانی .

غده ای فرد که در جلو قصبةالریه و در عقب استخوان جناغ سینه واقع است و از دو لب چپ و راست تشکیل شده است . این غده صاف و رنگش در جنین گلی ولی در کودک خاکستری است . غده مذکور در سن بلوغ به نهایت نمو خود می رسد. ولی از آن به بعد کوچک میشود. و در سن کهولت از بین می رود. وجود این غده موجب مساعد کردن نمو بدن است و فقدانش نمو را متوقف می سازد. (فرهنگ فارسی معین ).

تندال . فیزیکدان انگلیسی است که در سال 1820 م . در ایرلند متولد شد. وی روش استریل کردن را که به تیندالیزاسیون شهرت یافته است کشف کرد ودر سال 1893 م . درگذشت . (از لاروس ). رجوع به قاموس الاعلام ترکی و فرهنگ فارسی معین ذیل کلمه تیندل شود.

شهری به اتحاد شوروی (روسیه ) در اورال است که بر کنار تورا واقع است و 755000 تن سکنه و کارخانه ذوب و تصفیه فلزات و کارخانه تولید مس دارد. (از لاروس ).

پیکرنگار یونان باستان که در قرن 4 ق.م . می زیست . او رقیب پارهازیوس بود و اثر مشهوری بنام قربانی ایفی ژنی از او باقیمانده است . (از لاروس ). رجوع به قاموس الاعلام ترکی شود.

تبرک . (تاج المصادر بیهقی ) (زوزنی ) (از اقرب الموارد). تبرک کردن . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). بابرکت شدن . (غیاث اللغات ) (آنندراج ).

به فرخندگی گرفتن . (تاج المصادر بیهقی ) (زوزنی ) (دهار). به فرخی و فرخندگی گرفتن . شگون نیک زدن . خجسته شمردن . (یادداشت بخط مرحوم دهخدا).

مبارک شمردن . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد). و منه الحدیث : یجب تیمن فی جمیع امره مااستطاع .(اقرب الموارد).

مردن .

بر سوی راست نهادن مرده را در گور. (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء) (از اقرب الموارد).

خویشتن را به یَمَن منسوب کردن . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء) (از آنندراج ) (از اقرب الموارد).

به برکت دعا خواندن کسی را. (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء).