لغت‌نامه دهخدا | کلماتی که با 'چ' شروع می شوند

نام بنائی است در شهر اصفهان در مغرب میدان شاه که در وسط صحن وسیعی واقع شده و دیوارهای کوتاهی دارد. این بنا از ساختمانهای زمان شاه سلطان حسین و در محل بنای قدیمتری که متعلق بشاه عباس کبیر بوده است ساخته شده . در شمال آن استخر طویلی است که به پله های مرمری منتهی میگردد و آن پله ها منتهی به صفّه ای پوشیده میشود. بنای اصلی کاخ 1713 متر مساحت دارد و بر صفه ای قرار گرفته که از یک متر تا 6/1 متر از زمین ارتفاع دارد. چون بناهای مذکور دارای بیست ستون بلند است و عکس این ستونها در آب استخر منعکس میشود آن را چهل ستون گفته اند. رجوع شود به قصر چهل ستون در ذیل کلمه «اصفهان » و کاخ چهل ستون در ذیل کلمه «کاخ ».

محلی است از قشلاقات شاهسون افشار که در محال سهرورد و سجاس رود زنجان میباشد. سکنه آن از طایفه کورحسنلو وپانزده خانوارند. چشمه آبی دارند. زراعت ندارند. ییلاقشان اراضی فیض آباد است . (مرآت البلدان ج 4 ص 304).

نام محلی کنار راه همدان و کرمانشاه میان چیاکبودو چیامیرزا در 565500 گزی تهران . (یادداشت مولف ).

(پیر). سیاح و طبیعی دان روس . در سال 1812م . در گاچینا نزدیک سن پطرزبورگ بدنیا آمد و در 1890م . در فلورانس در گذشت . ابتدا به کارهای سیاسی پرداخت و به مدت دو سال (1842 - 1844م .) وابسته سفارت کبرای قسطنطنیه بود. سپس یک ماموریت علمی در کوههای آلتائی یافت چون میخواست بیشتر اوقات خود را به مطالعات زمین شناسی و گیاه شناسی اختصاص دهد از آن استعفا کرد. از سال 1848 تا 1853م . شش مسافرت به آسیای صغیر کرد و کشورهای دیگر مخصوصاً کشورهای آفریقای شمالی را دید. وی مقالات و خاطرات متعددی به فرانسه نوشت . تالیفات گوناگون وی از این قرار است : سفر علمی در آلتائی شرقی (پاریس ، 1844 - 1845م .) آسیای صغیر (پاریس 1852 - 1869م . در 8 مجلد) و نامه هائی درباره ترکیه (بروکسل ،1859م .) اسپانیا الجزیره ، و تونس (پاریس 1880م .) نوشت .

برادرش پلاتن هم که در ورسای در سال 1892م . درگذشت سیاح علمی قابل و یکی از موسسین انجمن جغرافیائی روس بود.

نام بنایی به قزوین که در اطراف آن باغ بسیار بزرگی بود. طول آن از خیابان واقع در شمال سبزه میدان کنونی تا حیات نادر و عرض آن نیز از جلوی اداره پست و تلگراف تا دیوار غربی شعبه بانک ملی امتداد داشت ولی قسمت زیادی از باغ مزبور در خیابانها افتاد و بخش بزرگی هم بنام «سبزه میدان » به گردش گاه عمومی اختصاص یافت . در این باغ ساختمان دو آشکوبه ای است که از چهار سوی آن چهار خیابان کشیده بودند. خیابان جنوبی از خیابانهای دیگر طولانی تر، وسیعتر و پاکیزه تر بود. در دو طرف خیابانها چنارهای بلند وجود داشت و سراسر باغ از درختان میوه پوشیده بود. در شمال و جنوب عمارت دو حوض بود که از نهرهای پیرامون کلاه فرنگی آب پیوسته داخل آنها میشد و از نهری که در وسط خیابان جنوبی بود بجانب حیاط نادری میرفت . این بنا تا پیش از 1300 ه' .ق. به «کلاه فرنگی شاه طهماسب » معروف بود چنانکه شاهزاده فرهادمیرزا معتمدالدوله هنگامی که از زیارت خانه کعبه بازمیگشت در قزوین شاهزاده احمدمیرزا عضدالدوله فرماندار قزوین از او استقبال و پذیرائی نموده و در این باره در کتاب «هدایةالسبیل و کفایة الدلیل » چنین مینویسد: «روز جمعه نوزدهم ربیعالاول سنه 1293 ه' .ق. صبح به تماشای باغ کلاه فرنگی شاه طهماسب اول رفتیم خیلی خراب و ویران شده بود». از این عبارت حدس نزدیک به یقین میتوان زد که مرحوم سعدالسلطنه که فرماندار قزوین بوده است در سال 1306 یا 1312 ه' .ق. آنجا را تعمیر اساسی نموده و آن را بنام چهل ستون خوانده است . عمارت مذکور دو آشکوبه است ازاره سازی آن با سنگ و بقیه را با آجر ساخته و بندکشی نموده اند لچکیهای طاقنماها را با کاشی زینت داده اند و باقی با گچ سفید شده است . پوشش آشکوب اول با طاق آجری است و آشکوب دوم نیز با آجر ساخته شده و روی آن را با گچ سفید کرده اند ساختمان آشکوب دوم تالار بزرگ مرتفعی است که از هر سمت ارسیهای پهن پنج چشمه بلندی که وسط دارد و در دو طرف آن در کار گذاشته اند. راه طبقه بالا سابقاً از جانب مشرق بود ولی حالا از طرف شمال راه باز کرده اند. هر دو آشکوب عمارت غلام گردش دارد. طبقه زیرین با ستون و طاق آجری است و در آشکوب بالا تیرهای چوبی صاف و ظریف کار گذاشته اند. سقف غلام گردش و تالار بالا قاب است و پوشش خرپشته میباشد. این بنا بیشتر در دست فرمانداران بود.از 1330 ه' .ق. به بعد این باغ و بنا به اختیار اداره ژاندارمری که فرماندهان آن افسران سوئدی بودند گذاشته شد. اداره مزبور در طرف شمال شرقی این بنا بفاصله تقریبی صدگام بیمارستانی احداث کرد که اکنون اثری از آن نیست . از 1300 ه' . ش . ببعد عمارت مزبور در دست فرمانداران بوده و برخی تغییرات در آن داده اندکه یکی تغییر راهروی طبقه بالا است و دیگری دو اطاق کوچک در تالار جدا کرده و به دفتر اختصاص داده اند. طبقه زیر ظاهراً مخصوص آبدارخانه بوده یک اطاق بزرگ در وسط و چند اطاق کوچک در اطراف آن است در سال 1334 ه' . ش . آشکوب زیرین را خواستند تعمیر کنند اندکی ازگچهای آن را که تراشیدند از زیر آن نقاشیهای دوره صفوی بیرون آمد. از سال 1336 ه' .ش . بنای چهل ستون بموزه اختصاص داده شده است . (از مینودر صص 608 - 610).

دهی است از دهستان قلعه گنج بخش کهنوج شهرستان جیرفت . در 45هزارگزی جنوب کهنوج و رودخانه هلیل واقع است . 160 تن سکنه دارد. از رودخانه هلیل آبیاری میشود. محصولش غلات و شغل اهالی کشاورزی است . (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 8).

نام محلی کنار راه همدان و کرمانشاه میان مرادحاصل و چیاکلان در 565000 گزی تهران . (یادداشت مولف ).

دهی است از دهستان چرداول بخش شیروان چرداول شهرستان ایلام . در 9هزارگزی باختری چرداول و کنار راه اتومبیل رو چرداول به آسمان آباد واقع شده است و از رودخانه چرداول آبیاری میشود. محصولش غلات و لبنیات است . اهالی به کشاورزی و گله داری اشتغال دارند. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 5).

از قرای بندر دیلم فارس است . (مرآت البلدان ).

دهی است از دهستان فیض آباد بخش فیض آباد محولات شهرستان تربت حیدریه . در 12هزارگزی شمال خاوری فیض آباد واقع است ، 266 تن سکنه دارد. از قنات آبیاری میشود. محصولش غلات و پنبه و ابریشم است . شغل اهالی زراعت و کرباس بافی است . (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 9).

قلعه آبادی در سیستان در ساحل رود هیرمند و در طرف جنوب در روی تپه بلندی واقع بوده و نهایت استحکام را داشته است اکنون سکنه ندارد و جزو محال رودبار سیستان محسوب میشود. (مرآت البلدان ج 3044).

توت فرنگی . چیلک . شاکله .چلم . در عربی آن را فروله و شُلیک خوانند. گیاهی ازخانواده گلسرخیان و از تیره چیالک هاست و چند سال عمر میکند. جوانه ای میزند که نمو آن ساقه خزنده چیالک را تشکیل میدهد. این ساقه بر زمین میخزد، و ازبندهای خود آنجا که مجاور با زمین است ریشه ها بجا میگذارد که در زمین فرومیرود و ساقه هوایی از آن خارج میشود و به این ترتیب بوته تازه ای بوجود می آید. برگهایش مرکب سه تائی است به این ترتیب که دمبرگ اصلی به سه برگچه که کناره های آن دندانه دارد منتهی میشود. گلهایش سفید و از پنج گلبرگ منظم جدا از هم تشکیل شده است و پرچمهای بسیار دارد و بساک آنها بسوی درون برگشته است . مادگی آنها از چندین برچه آزاد مرکب میباشد و هر برچه دارای یک تخمدان و خامه و کلاله است .خانه تخمدان بسیار کوچک و دارای دو تخمک میباشد و غالباً یکی از تخمکها پس از تشکیل لاغر میگردد و از میان میرود. برچه ها بر نهنجی محدب قرار گرفته و میوه مرکبی میسازند که مواد غذائی در آن جمع میشود. میوه آن از فندقه (ساده ترین میوه های خشک ناشکوفا) بسیار تشکیل میشود از این رو آن را چندین فندقه ای مینامند. این گیاه جدا کاسبرگ است و در نواحی معتدل میروید. میوه های چیالک وحشی یا جنگلی معطر و کوچک است و در تیرماه و مرداد ماه میرسد. چیالک از پایان قرن شانزدهم به بعد کاشته میشود و امروز بیشتر از ششصد نوع مختلف از این گیاه میشناسند که به سه گروه آنها را میتوان تقسیم کرد. دشمنان سرسخت چیالک ها نوزادان سوسکهای طلائی ، وقتی که بحالت کرم میباشند، و حلزون ها و مورچه ها هستند. از امراض شایع چیالک اهلی و وحشی یکی مرض سکه های قرمز است . قارچ مولد این بیماری در سطح زبرین برگ لکه های مدور کوچک بقطر یک تا سه میلیمتر به رنگ قرمز یا بنفش بوجود می آورد و وسط این لکه ها به علت مرگ سلولهای بافت زیرین ابتدا سفید و بعد خاکستری میشود و سپس میریزد به این ترتیب به برگ منظره غربال مانندی میدهد. رنگ حاشیه لکه ها ارغوانی روشن یاقهوه ای خاکستری است . علاوه بر برگ دمبرگ هم مورد حمله این قارچ قرار میگیرد. در این حال لکه های بیضی شکل در جهت طول دمبرگ تشکیل مییابد. رجوع به چیلک شود.

.

نام قلعه ای است از قلاع بلوک ناصری مشهد مقدس . از بلوکات جدید این بلد که به اهتمام نواب حسام السلطنه سلطان مراد میرزا آباد شده است . (مرآت البلدان ج 4 ص 304).

(مرکب از «چهل » + «م » + «ین » علامت صفت نسبی ) مرتبه واقع میان سی و نهمین و چهل و یکمین از اعداد ترتیبی .

سرزمین بزرگی است در جنوب هندوچین و سابقاً مستقل بوده است ولی اکنون از توابع آنام بشمار است . عرض شمالی آن َ18ْ10و َ5 ْ12 و طول شرقی آن َ35 ْ104 و َ35 ْ106 می باشد. زمین آن کوهستانی است . (از قاموس الاعلام ترکی ).

اشیائی گرانبها به تناسب در جایها نهادن . به کاخال و ظروف واوانی مرتب و منتظم آراستن . به کاخال و زینتها مزین کردن . رجوع به چیده و واچیده شود.

منظم و مرتب کردن و سپس بر هم زدن و به هم ریختن:
از آنکه کار جهان چیدنست و واچیدن .

؟

ده کوچکی است از بخش قلعه زراس شهرستان اهواز. در 15هزارگزی جنوب قلعه زراس کنارراه مالرو آب زالو به گدارلندر واقع است . از چاه و قنات آبیاری میشود. (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 6).

قله ای است در جنوب نهاوند که 4500 گز ارتفاع دارد و پوشیده از برف میباشد. (یادداشت مولف ).

نام محلی کنار راه همدان و کرمانشاه میان چیاکلان و باغ نی در 5566500 گزی تهران . (یادداشت مولف ).