لغت‌نامه دهخدا | کلماتی که با 'چ' شروع می شوند

نام مرضی است که به عربی آن را قمقام گویند.

دهی است از دهستان چناران بخش حومه شهرستان مشهد. در 74هزارگزی شمال باختری مشهد و یک کیلومتری شمال شوسه مشهد به قوچان واقع است . جلگه و معتدل است ، 212 تن سکنه دارد. از قنات آبیاری میشود. محصولش غلات ، چغندر و سیب زمینی است . شغل اهالی زراعت و مالداری است . (از فرهنگ جغرافیایی ایران ج 9).

چاروادار که چهارپا به کرایه دهد. مکاری . کرایه کش . خربنده . آنکه اسب و خر و استر و قاطر و یابو به کرایه دهد. ستوربان . خرکچی . در تداول گناباد خراسان هم کسانی که چهارپا را به کرایه میدهند چهاروادار میگویند: و قصه داد وی دیوانه و چهاروادار و سقا را نیز فرمودند. (انیس الطالبین ص 219). گفتند این دیوانه را چهاروادار میگویند. (انیس الطالبین ص 217). رجوع به چاروادار شود.

طایفه ای از ایل بچاقچی کرمان . (جغرافیای سیاسی کیهان ص 95). طایفه ای از ایل بچاقچی از طوایف کرمان و بلوچستان و مرکب از 120 خانوار است . مسکن ایشان چهارگنبد است و در زمستان متفرق میشوند. (یادداشت مولف ).

که چهار ماه بر او گذشته باشد. که چهار سی روز; یعنی یکصدوبیست روز پاییده باشد. که چهار ماه داشته باشد. که صدوبیست روز از عمرش بگذرد. چیزی که هفده هفته عمر کرده باشد.

منسوب به چهارم . آنکه در مرتبه چهارم قرار دارد. چهارمین یا چیزی که در مرتبه میان سوم و پنجم است .

کار چاروادار. عمل چاروادار. چارواداری . چهارپا به کرایه دادن . چهارپا داشتن . کرایه کشی . رجوع به چارواداری شود.

رفتاری خشن و دور از آداب در نشستن و خاستن و صرف غذا و جز آن .

خواندن بلبل . خواندن بلبل و قناری و سایر پرندگان خوش آواز. آواز برآوردن بلبل . نشید برکشیدن .

سخت خوب خواندن مغنی آواز را.سخت خوش خواندن . غلطاندن آواز در گلو. (یادداشت مولف ). تحریر. به خوبی تحریر دادن با صدای صاف و رسا.

بخشی است کوهستانی که در جنوب غربی اصفهان بین لرستان ، فارس و خوزستان واقع است و به چهار ناحیه : زار - کبار -مروه - کندان تقسیم میشود. این بخش محل سکونت دو ایل بزرگ بختیاری به نام چهارلنگ و هفت لنگ میباشد و درتقسیمات جغرافیایی امروز به نام چهارمحال بختیاری خوانده میشود. این منطقه منبع رودهای کارون و قم و زاینده رود میباشند. رودخانه کارون از رشته کوههای کوهرنگ بختیاری سرچشمه می گیرد و سرچشمه زاینده رود دامنه شرقی کوهرنگ است . کوههای مهم آن رشته کوههای بختیاری است که بلندترین نقطه آن به نام زردکوه 4547 مترارتفاع دارد و همیشه پوشیده از برف است . در این بخش معادن آهن و سرب یافت میشود و دارای مزارع وسیع و مراتع و باغهای فراوان است . آب و هوای آن کوهستانی و سردسیر است زمستانهای سرد و تابستانهای معتدل دارد. مرکز آن شهر کرد و شهرهای مهمش ایذه و بروجن است . حوزه چهارمحال 233023 تن جمعیت دارد. که بیشتر به کارکشاورزی و دامداری و صنایع دستی از قبیل قالی و قالیچه ، گلیم و جاجیم بافی اشتغال دارند. (از مجمل التواریخ گلستانه ص 155) (جغرافیای غرب ایران ص 83) (جغرافیای سیاسی کیهان ص 409، 430) (رودکی ص 314) (یادداشتهای مولف و فرهنگ فارسی معین ). رجوع به چارمحال شود.

چهار عدد میخ که روی زمین یا روی دیوار به شکل مربع یا مربعمستطیل بکوبند و چهارگوشه چیزی را بدان ببندند. (فرهنگ فارسی معین ). عراصیف ; چهارمیخ چوب پالان .

نوعی شکنجه ، بدان سان که دو دست و پای کسی را ازچهار جانب کشیده دارند و هر یک را به میخی ببندند خواه بر روی زمین و خواه بر دیوار: هیچ دانه مخالفت و خیانت به کشتن و شکنجه و چهارمیخ میماند. (بهاءالدین ولد).

چهارعنصر.

عمل لواط. (ناظم الاطباء). رجوع به چارمیخ شود.
-به چهارمیخ کشیدن ; شکنجه و آزار کردن . تعذیب کردن . به عقابین کشیدن .
-چهارمیخ حیات ; کنایه از عناصر چهارگانه است . (غیاث اللغات ) (آنندراج ).

چهار باد شمال و جنوب و صبا ودبور. صبا بادی است که از جانب مشرق وزد و دبور بادی که از جانب مغرب وزد. (از غیاث اللغات ).

جسمی

چهار وجهی

آواز بلبل . حکایت صوت هزار. بانگ بلبل . دستان . رجوع به چهچه شود.

خواندن بلبل و قناری . خواندن بلبل و سایر پرندگان خوش آواز. نشید برکشیدن . رجوع به چهچه زدن شود.

روی نمودن . رخسار نشان دادن . روی نشان دادن .

مجازاً خود را نمودن . خویشتن را در معرض نگاه کسی قرار دادن:
برو پیش او تیز و بنمای چهر
بیارای و ببسای رویش به مهر.

فردوسی .

که رخساره شوید. شستشودهنده صورت .

محوکننده صورت . زایل کننده رخسار.
-چهره شوی حیات ; محوکننده آثار زندگانی:
مرگ است چهره شوی حیات تو همچو می
می بر کف است چهره پر از چین چه مانده ای .

خاقانی .

گروهی از ابدال که حقتعالی عالم را بوجود ایشان قائم دارد. (غیاث اللغات ) (آنندراج ).

کدام چیز. ای شی : مَهیَم ; چه چیز حادث شد ترا. (منتهی الارب ).

چهره آرا. زینت و زیوردهنده رخسار:
نوعروسی نبود در تتقخاطر من
که نه از زیور مدح تو بود چهره طراز.

عرفی (از آنندراج ).

شاید انبار و جای نگهداری چوب و چیزهای دیگر باشد:چهکره هائی که مملو از بان بود از رسیدن شرار اخگر بیکبار آتش گرفته ... زیاده بر هزار نفر... را سوخته . (مجمل التورایخ گلستانه ) .

جبه . (ناظم الاطباء).