لغت‌نامه دهخدا | کلماتی که با 'ف' شروع می شوند

شیعیان شام در زمان بنی امیه دچار تضییقات هولناک بودند و در زمان عباسیان نیز آسوده نزیستند و بسیاری از آنان درزندانها جان سپردند. دسته ای راه مشرق و جمعی راه مغرب را پیش گرفتند، از جمله ادریس بن عبداللّه بن حسن مثنی برادر محمدبن عبداللّه بن حسن (کسی که با منصور بیعت کرد و سپس بیعت او را شکست ) بطرف مصر رفت و از ترس عباسیان در آنجا مخفی ماند و شیعیان مقیم مصر از آن جمله رئیس برید عباسیان او را جای امنی نگه داشته و سپس به مراکش بردند و به کمک او شیعیان مراکش حکومتی بنام «ادریسیان » تشکیل شد که از 172 تا 375 ه' . ق. دوام یافت . ادریسیان خود را خلیفه نمیخواندند. دولتی که در میان مسلمانان افریقا تشکیل شد و قوتی گرفت دولت فاطمیان بود. اینان خود را از این جهت فاطمی میگفتند که منتسب به حضرت فاطمه دختر پیغمبر بودند. و همچنین آنها را عُبیدی میخواندند زیرا موسس دولت فاطمی عبیداللّه مهدی نام داشت . همان هنگام که دولت شیعی آل بویه در مشرق جهان اسلام تشکیل یافت دولت فاطمی هم در مغرب کشورهای اسلامی به وجود آمد. و در موقع حمله آل بویه به بغداد شیعیان مغرب نیز به مصر حمله کردند و گروهی از شیعیان ایرانی به معزالدوله دیلمی پیشنهادکردند که خلافت را از عباسیان بگیرد و به فاطمیان واگذارد. معزالدوله بخاطر مصالح خود این پیشنهاد را نپذیرفت اما باز هم نفوذ خاندان آل بویه شیعیان را روزبروز نیرومندتر ساخت ، تا جایی که خلیفه عباسی ناچار شد نام پادشاه دیلمی را در خطبه ها یاد کند و جشن ها وسوگواری های مذهبی برای آل علی رواج یافت . فرمانروایان فاطمی ابتدا در افریقیه حکومت داشتند و مرکز آنها شهر مهدیه بود و چنانکه گفته شد اینان خود را از فرزندان حسین و خانواده فاطمه دختر پیغامبر اسلام میشمردند و بااینکه مورخان ِ طرفدار عباسیان این نسبت را نادرست میدانند دلیل قاطعی برای رد این نسبت نداریم . شیعیان مصر در آغاز طرفدار علی بودند اما چون علویان به ایرانیان بیشتر روی آوردند آنها نیز از طرفداری خود کاستند و تنها در هم شکستن قدرت عباسیان را هدف قرار دادند. در سال 254 ه' . ق. احمدبن طولون که مردی ترک و سنی بود والی مصر شد و برای خشنودی خلیفه بیش از پیش به آزار و شکنجه علویان پرداخت و آنها را صدمه زد. اما با ظهور آل بویه و ضعف عباسیان ، شیعیان مصر کم کم جان گرفتند بطوریکه هنگام ورود جوهر صقلی مملوک و سردار فاطمیان به خاک مصر (سال 356 ه' . ق.) افکار عمومی مردم تسلیم بود و کشور مصر به آسانی به دست فاطمیان افتاد. جوهر صقلی تمام آثار و شعائر عباسی را از مصر برانداخت ، شهر قاهره را بنا کرد و مولای خود معزالدین فاطمی را به مصر آورد. دولت فاطمی چهارده نفر بودند و از 297 تا 567 ه' . ق. در مصر و افریقیه فرمان راندند که از میان آنها ده تن مرکز حکومتشان در مصر بود. فاطمیان از نظر تشکیلات فرمانروایی پیرو و نظیر عباسیان بودند ولی در امور دینی با آنان مخالفت شدید میکردند و مطیع فتوای علمای شیعی بودند. یعقوب بن کلس وزیر العزیز باللّه فاطمی کتابی راجع به فقه اسماعیلی تالیف کرد. خلفای فاطمی برای انتشار آن کتاب همه نوع جد و جهد نمودند تا آنجا که خود وزیر آن را برای طلاب درس میگفت و بزرگان در مجلس درس او حضور می یافتند. و احکام شرعی از روی مندرجات آن کتاب صادر میشد و مسجد عمروعاص (جامع عتیق) یکی از مراکز تدریس آن بود و برای فراگرفتن آن جایزه و انعام داده میشد. سی وپنج تن از فقها که در مجلس درس وزیر شرکت میکردند از طرف خلیفه فاطمی مقرری ماهیانه دریافت میکردند و خلیفه در نزدیک جامع ازهر به آنها خانه داده بود. و هر سال در عید فطر این فقیهان را خلعت پوشانیده سوار بر استر به کاخ خود می آورد تا مردم به آموختن فقه شیعی اسماعیلی تشویق شوند. خلفای دیگر فاطمی از جمله الحاکم برای مطالعه و استنساخ کتب شیعه موسساتی دایر کردند. الظاهر که در 411 ه' . ق. خلیفه شدفقهای مالکی و شافعی را از مصر بیرون کرد. خلافت فاطمیان نیز مانند عباسیان دارای سه دوره است : ابتدا باکمک عربها و بربرها حکومت کردند، سپس بربرها و آنگاه ترکها در مصر فرمانروا گشتند. بربرها مردمی سخت گیرو خشن هستند که در شمال افریقا اقامت دارند و همین طور که ایرانیان در مشرق با علویان کمک کردند بربرها نیز در مغرب به یاری علویان برخاستند. بربرها مثل اعراب از چند قبیله کوچ نشین تشکیل میشدند و مسلمانان ناچار بودند برای اداره این قبایل سلحشور و خشن رنج فراوانی را بپذیرند. این قوم در ظرف نیم قرن دوازده مرتبه مسلمان شدند و دوباره از اسلام برگشتند و با مسلمانان به جنگ پرداختند و فقط در زمان موسی بن نصیر در اواخر قرن اول هجری در دیانت اسلام ثابت ماندند و همین که مسلمانان غیرعرب برای کینه جویی از امویان برخاستند، بربرها نیز به آنها پیوستند و از سقوط بنی امیه خشنود شدند اما از تاسیس یک دولت اموی در اندلس که همسایه آنها بود دلتنگ شدند و ازآنرو برای کینه جویی از بنی امیه اندلس ، با فاطمیان همدست گشتند. در مقابل ، امویان اندلس دوستی گروهی از بربرها را با پول خریدند و این کشمکش ادامه یافت . اقوام بربر دین اسلام را تا اواسط افریقا انتشار دادند و بخصوص پس از آنکه در اسلام پایدار گشتند به اقوام مجاور حمله برده آنها را مسلمان ساختند. عبیداللّه مهدی نخستین خلیفه فاطمی در اواخر قرن سوم هجری در افریقا قیام کرد و از همان موقع بربرها به کمک وی شتافتند و تا دیر زمانی با فاطمیان همراهی میکردند، بخصوص قبایل صنهاجه ، کتامه ، هواره از دوستان فداکار فاطمیان شدند. عبیداللّه مهدی که در سال 297 ه' . ق. بر مسند حکمرانی استقرار یافت ، ملازمان خود را از بربرها برگزید. همین طور القائم بامر اللّه پسر او (322 ه' . ق.) و پس از وی المنصور بنصر اللّه (324 ه' . ق.) و المعزّ لدین اللّه (341 ه' . ق.) با کمک بربرها ماموران عباسی را از افریقا راندند. در زمان المعز لدین اللّه فاطمیان مصر را گشودند و شهر قاهره را ساخته آن را پایتخت قرار دادند، اما العزیز باللّه فرزند المعز مانند عباسیان عده زیادی ترک ودیلم استخدام کرد و آنان را به ملازمت خویش اختصاص داد و مثل آن بود که بر جان خویش از بربرها بیم دارد.این پیش آمد سبب شد که میان ترکها و بربرها رقابت پدید آید تا آنکه العزیز باللّه مُرد و پسرش الحاکم بامر اللّه در سال 386 ه' . ق. به خلافت رسید و چون به بربرهاعلاقه مند بود آنان را مجدداً پیش کشید و مقرر گردید ابن عمار کتامی بربری مقام وساطت (وزارت ) داشته باشد. ابن عمار طبعاً ترکان و دیلمان را راند و بربرهای هم نژاد خود را که در زمان العزیز عقب رفته بودند دوباره به کارهای مهم گماشت ، و به قدری درباره ملازمان غیربربر بیداد کرد که صقلبی پیشوای ترکان و دیلم قیام کرد و ابن عمار را برکنار ساخت و خودش به مقام وساطت رسید و ترکان و دیلمان را بکارهای مهم گماشت . در این اثناء الحاکم بامر اللّه درصدد قتل ابن عمار برآمد و بزودی فکر خود را به انجام رسانید و نه تنها او، بلکه بسیاری از سران بربر را که ملازم پدر و جدش بودند کشت و همین اقدام او پایه حکمرانی فاطمیان را متزلزل کرد و ترکان دیلمان را بدون رقیب گذارد. پس از الحاکم پسرش الظاهر لاعزاز دین اللّه خلیفه شد (411 ه' . ق.)او مردی عیاش و ترک دوست بود، و در زمان او بربرها بیش از پیش مضمحل شدند. پس از الظاهر، المستنصر در سال 427 ه' . ق. به خلافت رسید و چون مادرش کنیزی زنگی بود غلامان سیاه را دور خود جمع کرد و از آنان هنگ مخصوص تنظیم نمود که شماره اش به هزار میرسید و درعین حال ترکان را نیز مینواخت و خواهی نخواهی میان ترکان و سیاهان اختلاف و زدوخورد شدت داشت ، تا آنجا که خلیفه برای آرام ساختن آنان از شام کمک خواست و امیر لشکر بنام بدرالجمالی ، که اصلاً ارمنی بود از سوریه به مصرآمد و رجال دولت را کشت و عده ای سپاهی ارمنی در مصرنگاه داشت و از آن به بعد ارمنیها بجای بربرها سرداران سپاه گشتند و دارای قدرت و نفوذ شدند. در همان اوقات سلجوقیان بر عراق و فارس دست یافتند و حکومت آل بویه را منقرض ساختند و شیعیان شرق را سرکوب نمودند.سلجوقیان دسته ای از امرا و سرداران خود را بنام اتابکان به فرمانداری ولایات تابعه فرستادند و چنانکه گفتیم این سرداران تدریجاً در محل فرمانروایی خود مستقل شدند و از آنجمله نورالدین زنگی که بر شام دست یافت دسته ای از سپاهیان کُرد را برای تقویت حکومت خود استخدام کرده بود. در میان این کردها دو مرد دلیر بنام نجم الدین ایوب و برادرش اسدالدین شیرکویه بواسطه دلیری و مردانگی بسیار از سایر همگنان برتر گشتند و در سراسر شام شهرت زیاد یافتند. در آن هنگام (سال 555 ه' . ق.) عاضدبن یوسف فاطمی که مرد ناتوان بی اراده ای بود در مصر حکومت داشت . وزیران و بزرگان کشور از ضعف خلیفه استفاده کرده دست به بیداد زدند. از طرفی با خود میجنگیدند و از طرف دیگر به مردم ستم میکردندو مملکت را به خرابی می کشاندند. در میان وزیران خلیفه مردی بنام شاور بود که از همکاران خود رنج بسیار میدید و برای انتقام و کینه جویی از مصر بشام آمد و از نورالدین زنگی کمک خواست تا رقیبان خود را از میان بردارد. نورالدین از موقع استفاده کرده اسدالدین شیرکویه را با عده ای از ممالیک به مصر فرستاد و شاور را به وزارت رساند. شاور هم متعهد شد که هرساله یک سوم درآمد مصر را برای نورالدین بفرستد. همان اوقات جنگهای صلیبی شدت داشت و نورالدین بیش از پیش در امور مصر مداخله کرده و شیرکویه را از طرف خود در مصر مستقر نمود. یوسف بن نجم الدین ایوبی مشهور است که با عموی خود به مصر آمد و بعدها یکی از حکمرانان نامی اسلام گشت . شیرکویه در سال 564 ه' . ق. در مصر مرد و پسر برادرش صلاح الدین جانشین او و نایب نورالدین زنگی شد. صلاح الدین ابتدا بنام وزارت خلیفه و نیابت نورالدین در مصر حکومت میکرد. والی چون مرد بلندهمت جاه طلبی بود ضعف خلیفه را غنیمت شمرده به فکر استقلال افتاد و پس از مرگ المعاضد به نام خلیفه عباسی در قاهره خطبه خواند و اسماً خلافت را از خاندان شیعی فاطمی به بنی عباس منتقل ساخت و درواقع خود حکمران مستقل آن کشور شد. (از تاریخ تمدن اسلام جرجی زیدان ترجمه علی جواهرکلام ج 4 صص 276 - 286). در مورد انتساب فاطمیان به خاندان رسالت سخن بسیار است . دشمنان فاطمیان منکر این بودند که سلسله فاطمی از محمدبن اسماعیل سرچشمه گرفته است و تاسیس این اسماعیلیه را به عبداللّه بن میمون قداح (اواخر قرن دوم هجری ) نسبت میدادند و امامان غایب و خلفای فاطمی را از اولاد او میدانستند. اگر عده ای از خود اسماعیلیان نیز به اینکه قداح جد این سلسله است اعتقاد نداشتند، ممکن بود این نظر را یک اختراع ناشی از کینه جویی دانست ، پس اگرچه در تعیین ارزش نظریات مختلف میتوان به یک سو یا سوی دیگ متمایل بود اما نمیتوان به یقین رسید. (از سخنرانی استرن ترجمه دکتر نصر، مجله دانشکده ادبیات سال 9 شماره 1).

منسوب به فاعل . رجوع به فاعل شود.
-حالت فاعلی (اسنادی ) ; آن است که اسم فاعل یا مسندالیه واقع شود. (از دستور زبان فارسی پنج استاد چ دانشگاه ج 1 ص 35). این حالت را فاعلیت هم گفته اند.
-صفت فاعلی . رجوع به صفت شود.
-علت فاعلی ; علت فاعله . رجوع به فاعله شود.

رجوع به عبدالعلی شود.

محمودبن احمد موسی حلبی حنفی سروجی ، مکنی به ابومحمد و ملقب به بدرالدین و معروف به فاضل عینی . از متبحران فقهای حنفی ، قاضی القضاة دیار مصر بوده است . از تالیفات او این کتب مشهور است : 1- تاریخ البدر فی اوصاف اهل العصر، که شامل ده مجلد بوده است . 2- رمزالحقایق، در شرح کنزالدقایق درباره فقه حنفی . 3- شرح دررالبحار، در فقه حنفی . 4- شرح شواهد صغیر. 5- شرح شواهد کبیر، هر دو درباره شروح الفیه ابن مالک .6- شرح صحیح البخاری . 7- شرح معانی الاًّثار. 8- طبقات الحنفیه . 9- طبقات الشعراء. 10- عقدالجمان فی تاریخ اهل الزمان . درگذشت فاضل عینی در سال 855 ه' . ق. به سن 94سالگی بوده است . (از ریحانة الادب ج 3 ص 146).

="line-height: 25px;"> متاسفانه نتیجه ای برای جستجوی فاضة در لغتنامه دهخدا یافته نشد.

برای جستجوی بهتر:
- در نوشتن املای کلمه خود بیشتر دقت کنید.
- در نوار جستجو بجای حروفی که نمیدانید از خط فاصله (-) استفاده کنید. مانند:( س-ر، یا سر-س-ان)
- در نوار جستجو می توانید ستاره (*) را برای تعداد نا معلومی از حروف بکار برید مانند: نمایشگ*، یا *وستان.

فاعل بودن . حالت فاعلی . رجوع به فاعلی شود.

ادیب گمنامی است که در کشف الظنون از او نام برده شده و رساله «بحث » او را با ابوالسعود درباره استعاره تمثیلیه ، صاحب ماخذ فوق بعنوان کتابی یاد کرده است . رجوع به کشف الظنون ج 1 ستون 221 شود.

رجوع به قاضی فاضل شود.

به لغت رومی جدوار را گویند که ماه پروین است . (برهان ). جدوار و کچوله و هرزهری . (ناظم الاطباء). رجوع به ماه پروین و جدوار شود. ارجانی گوید: گرم و خشک است . او را از بلاد ترکستان به اطراف برند و مضرت زهرها دفع کند، خاصه مضرت نیش را، و اگر به آب شربت کرده شود مضرت گزندگان را دفع کند. (ترجمه صیدنة).

زیرک . (از اقرب الموارد). زیرک و دانا. (غیاث ) (آنندراج ):
پیش اهل دل ادب بر باطن است
زآنکه دلْشان بر سرائر فاطن است .

مولوی .

فاعی . صدای گوسفند. (از قاموس کتاب مقدس ).

شیخ محمدحسین فاضل پسر ملا عبدالعظیم و فاطمه ، در تون (فردوس ) به سال 1257 ه' . ش . تولد یافت . پدر و مادرش هر دو در زادگاه او درگذشتند. فاضل تونی در مدارس قدیم تحصیل کرد و در ادبیات ایران و زبان عرب اطلاعات وسیع داشت . وی در تاریخ 23 مهرماه 1312 ه' . ش . معلم ادبیات عرب در دانشسرای عالی تهران شد. سپس پایه استادی گرفت و در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران از سال 1315 ه' . ش . به مقام استادی رسید و تدریس زبان و ادبیات عرب و فلسفه قدیم به او واگذار شد. استاد فاضل تونی از سیدحسن اصفهانی و سیدابوالقاسم کاشی جواز تدریس علوم معقول داشت و از سال 1321 ه' . ش . علاوه بر تدریس در دانشکده ادبیات به استادی دانشکده علوم معقول و منقول نیز منصوب شد. فاضل تونی با اینکه در سال 1333 ه' . ش . بعلت کِبَر سن بازنشسته شد از تدریس نیاسود و در سال 1334 ه' . ش . چون در خود توانائی ادامه تدریس را ندید طی نامه ای به تاریخ هشتم اردیبهشت ماه همان سال از رئیس دانشگاه تقاضا کرد که درس های او را به دیگری واگذارند. مجدداً در سال 1336 ه' . ش . ابلاغ بازنشستگی مجدد به نام او صادر گردید. وی روز سیزدهم بهمن ماه 1339 ه' . ش . از دنیا رخت بربست . (نقل به اختصار از پرونده فاضل تونی در دانشگاه تهران ).

رجوع به کاتب چلبی شود.

آفریننده . خالق. (زمخشری ).

آغازکننده در کار. (ناظم الاطباء).

(اِخ ) نامی از نامهای خدای تعالی . نوآفریننده . (مهذب الاسماء).
-فاطرالسموات ; ابن عباس گوید: من نمیدانستم که فاطرالسموات چیست تا اینکه روزی دو اعرابی به نزد من آمدند که بر سر مالکیت چاهی نزاع داشتند و یکی آنها به دیگری میگفت : «انا فَطَرْتُها» (من آن را کنده ام ); یعنی من آن را بنیاد نهاده ام . (از اقرب الموارد). آفریننده آسمانها. خدا: رب قد آتیتنی من الملک و علمتنی من تاویل الاحادیث فاطر السموات و الارض . (قرآن 12/101).

(سوره ...) سورة الملائکه . سوره سی وپنجم قرآن پیش از یس . از سوره های مکیه و دارای 45 آیه است . (المنجد).

بعیر فاطر;شتری که دندان نیش وی برآمده باشد. (ناظم الاطباء).

ترکی است . رجوع به فطوره چی شود.

به عربی اسم حیه است ، و وعل را نیز نامند. (فهرست مخزن الادویه ). مار. (اقرب الموارد).

سر نره . (آنندراج ).

بلا و پیش آمد.

کوزه سرتنگ که از آن آب خورند.

نام یکی از بازیهای عرب . (از اقرب الموارد) (آنندراج ).

(ص ) سنگین و سالمند از چهارپایان . (اقرب الموارد).

ملا حسین پسر ملا محمد جمعی . از علمای دینی اوایل قرن چهاردهم هجری و منسوب به جم در ایالت فارس است . کتابی بنام جام جم فی آثار العجم در تاریخ نوشته . درگذشت او در سال 1319 ه'. ق. اتفاق افتاده است . (از ریحانة الادب ج 3 ص 180).

میرزا ابوالقاسم . رجوع به میرزای قمی شود.

معرب فتقی رومی است که عدس ماکول باشد. (فهرست مخزن الادویه ).

ماهی عظیمی است که کشتیها را میشکند، و دریانوردان آن را میشناسند و کهنه حیض را میگیرند و بر کشتی می آویزند تا فاطوس بگریزد، و بهمین سبب آن را حوت الحیض نیز گفته اند. (حیات الحیوان ج 2 ص 176). آن را قاطوس ، غاطوس ، عاطوس ، قیطس و فاغوس نیز آورده اند، و گمان میرود قاطوس با قاف درست تر باشد زیرا یونانی آن کته و کتس است و حرف کاف از نظر مخرج صوتی به قاف نزدیکتر است و در تبدیل و تعریب به قاف میتواندبدل شود نه به فاء. رجوع به حوت الحیض و قاطوس شود.