متن
ترجمه آیتی
ترجمه شهیدی
ترجمه معادیخواه
تفسیر منهاج البرائه خویی
تفسیر ابن ابی الحدید
تفسیر ابن میثم
356 ابوجحيفه [ 92 ] مىگويد شنيدم : امير المؤمنين ( ع ) مىفرمود :
أَوَّلُ مَا تُغْلَبُونَ عَلَيْهِ مِنَ اَلْجِهَادِ اَلْجِهَادُ بِأَيْدِيكُمْ ثُمَّ بِأَلْسِنَتِكُمْ ثُمَّ بِقُلُوبِكُمْ فَمَنْ لَمْ يَعْرِفْ بِقَلْبِهِ مَعْرُوفاً وَ لَمْ يُنْكِرْ مُنْكَراً قُلِبَ فَجُعِلَ أَعْلاَهُ أَسْفَلَهُ وَ أَسْفَلُهُ أَعْلاَهُ
[ 92 ] وهب بن عبد اللّه سوآئىّ معروف به ابو جحيفه از اصحاب بزرگوار و افراد مورد اطمينان امام ( ع ) بوده است كه گاهى وى را وهب الخير مىخواند و او را در كوفه مأمور بيت المال كرد م .
[ 728 ]
« نخستين چيزى كه باعث شكست شما مىشود جهاد با دست و پس از آن جهاد با زبان و بعد از آنها جهاد با دلهاتان است . پس كسى كه به دل كار شايسته را نشناخت و ناشايست را انكار نكرد ، وارونه گشته و زير و زبر شده است » . جهاد با دست و زبان و دل همان انكار و ردّ منكر به وسيله آنهاست ، و جهاد با دست نخستين چيزى است كه باعث شكست مىشود ، از اين رو هدف نخستين دشمن ، از بين بردن قدرت دست و مقاومت با دست است ، در صورتى كه بتواند اين كار را بكند ، از بين بردن قدرت زبان سهل خواهد بود .
پس اگر بپرسى : چرا امام ( ع ) فرمود : « ثمّ بقلوبكم » جهاد با قلب را در آخر آورد ؟ در حالى كه معلوم است ، دشمن از دل آگاه نمىشود ، و قدرت از بين بردن جهاد به وسيله دل را ندارد .
در پاسخ مىگويم : مقصود امام ( ع ) آن است كه وقتى آنان در جهاد با دست و زبان شكست بخورند ، و مدّتى بر آنها بگذرد كه امر به معروف و نهى از منكر را ترك گويند و منكر مكرّر به گوشها ، چشمها و دلهايشان برخورد كند و با اين همه ، انكارى به عمل نيايد ، اين خود معناى شكست در جهاد با دل است .
عبارت : فمن لم يعرف بقلبه . . .
براى آن است كه از ترك امر به معروف و نهى از منكر برحذر دارد به دليل آن كه باعث زير و رو شدن انسان مىشود ، و كلمه قلب را براى واژگون افتادن در گودالهاى زشتيها و دركات آتش جهنّم استعاره آورده است . و از آن رو تنها انكار قلبى را باعث چنين پيآمدى دانسته كه انكار قلبى هميشه ممكن است و زيان ترسناك جهاد با دست و زبان را نيز ندارد .