متن
ترجمه آیتی
ترجمه شهیدی
ترجمه معادیخواه
تفسیر منهاج البرائه خویی
تفسیر ابن ابی الحدید
تفسیر ابن میثم
259 امام ( ع ) فرمود :
إِنَّ اَلطَّمَعَ مُورِدٌ غَيْرُ مُصْدِرٍ وَ ضَامِنٌ غَيْرُ وَفِيٍّ وَ رُبَّمَا شَرِقَ شَارِبُ اَلْمَاءِ قَبْلَ رِيِّهِ وَ كُلَّمَا عَظُمَ قَدْرُ اَلشَّيْءِ اَلْمُتَنَافَسِ فِيهِ عَظُمَتِ اَلرَّزِيَّةُ لِفَقْدِهِ وَ اَلْأَمَانِيُّ تُعْمِي أَعْيُنَ اَلْبَصَائِرِ وَ اَلْحَظُّ يَأْتِي مَنْ لاَ يَأْتِيهِ « طمع ، انسان را تا لب آب مىآورد بدون اين كه برگرداند و ضمانت مىكند بدون اين كه وفا كند ، بسا نوشنده آب كه پيش از سيراب شدن ، گلوگير شود . هر چه ارزش شيىء دلخواه بيشتر باشد ، مصيبت از دست دادنش بزرگتر است . آرزوها چشم بصيرت را كور كنند ، و بهره و برخوردارى به كسى مىرسد كه در پى آن نيست . » امام ( ع ) از طمع در دنيا و آزمندى در طلب دنيا و آرزو داشتن و در پى دنيا رفتن به چند دليل بر حذر داشته است :
[ 652 ]
1 قياس مضمرى كه صغراى آن عبارت : « إنّ الطمع . . . و فىّ » است يعنى : طمع آدمى را بر موارد هلاكت مىبرد امّا از آنجا باز نمىگرداند . عبارت الضامن غير الوفىّ را به دليل اين كه انسان را علاقمند به كسب دنيا مىكند و به طرف دنيا مىخواند ، و با اين حال دروغ مىگويد ، هم چون كسى كه ضامن چيزى شود و وفا نكند براى طمع استعاره آورده است ، و كبراى مقدّر آن چنين است : و هر چه اين طور باشد ، سزاوار پيروى و اطمينان نيست .
2 عبارت : و ربّما . . . ريّه هشدار بر اين مطلب است كه در پى دنيا به طور مداوم بودن روا نيست ، به دليل قياس مضمرى كه از صغراى آن به كنايه ياد كرده است و در تقدير چنين است : هر كه همواره در پى دنيا باشد گاهى نااميد مىشود و بدون رسيدن به آرزو ، اميدش قطع مىشود ، و كبراى مقدّر آن نيز چنين است : و هر چه اين طور باشد ، شايسته نيست كه هميشه در پى آن بود .
3 از شتافتن در پى آنچه از متاع دنيا كه پر ارزش است ، به وسيله قياس مضمرى بر حذر داشته است كه صغراى آن عبارت : و كلّما . . . لفقده است . رزيّة به معنى مصيبت است .
و كبراى مقدّر آن نيز چنين است ، و هر چه كه مصيبت فقدان آن بزرگ باشد پس شايسته بر گرفتن نيست ، زيرا ناگزير از دست خواهد رفت ، و فنا پذير است .
4 از آرزوها به وسيله قياس مضمرى بر حذر داشته است كه صغراى آن عبارت : و الأمانىّ تعمى اعين الابصار است ، توضيح آن كه آرزوها فكر را به چيزى كه هدف نيست مشغول مىسازد و از هدف يعنى كمالات عقلى باز مىدارد .
كلمه . اعين را استعاره براى افكار آورده است از آن رو كه هر دو ادراك مىكنند . و كبراى مقدر نيز چنين است : و هر چه اين طور باشد ، اجتناب از آن لازم است .
5 بر ترك بهره بردارى از دنيا توجّه داده است . با اين عبارت : و الحظّ يأتى
[ 653 ]
من لا يأتيه يعنى : بهره آن كسى كه نصيبى از دنيا دارد به او مىرسد ، هر چند كه در پى دنيا نباشد ، و اين عبارت به منزله صغراى قياس مضمرى است كه كبراى مقدّر آن چنين است : و هر چه كه اين طور باشد ، نيازى به رفتن در پى آن و جستن آن نيست .