متن
ترجمه آیتی
ترجمه شهیدی
ترجمه معادیخواه
تفسیر منهاج البرائه خویی
تفسیر ابن ابی الحدید
تفسیر ابن میثم
120 امام ( ع ) وقتى كه از صفّين بازگشت و به گورستانى در بيرون كوفه رسيد ، فرمود :
يَا أَهْلَ اَلدِّيَارِ اَلْمُوحِشَةِ وَ اَلْمَحَالِّ اَلْمُقْفِرَةِ وَ اَلْقُبُورِ اَلْمُظْلِمَةِ يَا أَهْلَ اَلتُّرْبَةِ يَا أَهْلَ اَلْغُرْبَةِ يَا أَهْلَ اَلْوَحْدَةِ يَا أَهْلَ اَلْوَحْشَةِ أَنْتُمْ لَنَا فَرَطٌ سَابِقٌ وَ نَحْنُ لَكُمْ تَبَعٌ لاَحِقٌ أَمَّا اَلدُّورُ فَقَدْ سُكِنَتْ وَ أَمَّا اَلْأَزْوَاجُ فَقَدْ نُكِحَتْ وَ أَمَّا اَلْأَمْوَالُ فَقَدْ قُسِمَتْ هَذَا خَبَرُ مَا عِنْدَنَا فَمَا خَبَرُ مَا عِنْدَكُمْ ثُمَّ اِلْتَفَتَ إِلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ أَمَا لَوْ أُذِنَ لَهُمْ فِي اَلْكَلاَمِ لَأَخْبَرُوكُمْ أَنَّ خَيْرَ اَلزَّادِ اَلتَّقْوَى
[ 528 ]
« اى ساكنان خانههاى ترسناك ، و جاهاى خالى و بىآب و علف ، و گورهاى ظلمانى ، اى خاكنشينان ، و اى دور از وطنان ، اى بىكسان ، اى ترسناكان ،
شما پيشروان مائيد كه پيش از ما رفتهايد و ما دنباله روان شمائيم كه به شما خواهيم رسيد ، امّا خانهها را ديگران ساكن شدند و امّا زنان با ديگران ازدواج كردند ، و امّا اموال را تقسيم كردند ، اين خبرى بود كه نزد ما است ، پس خبرى كه نزد شما هست ،
چيست ؟ » و سپس به يارانش نگاهى كرد و فرمود : « بدانيد كه اگر آنها اجازه سخن گفتن داشتند به شما خبر مىدادند كه بهترين زاد و توشه ، تقوا و پرهيزگارى است . »
فرط
يعنى كسى كه جلوتر به آب مىرسد و طناب و سطلها را آماده مىسازد .
امام ( ع ) آنان را مخاطب قرار داده همچون مخاطب قرار دادن كسانى كه سخن او را مىشنوند ، از باب جايگزين كردن وضعيّت آنها به جاى اشخاصى كه در اين دنيا موجودند .
الدّيار الموحشة و المحال المقفرة : آرامگاهها و قبور .
هدف اين سخنان امام ( ع ) ايجاد رقّت در دلهاى سخت و آگاه كردن نفوس غفلتزده ، نسبت به هدف دنيايى و متاع آن مىباشد ، بدان منظور كه آنان آن چنان كه شايسته است ، در دنيا عمل كنند و چون حقيقت آن است كه بهترين زاد و توشه تقواست ، همان طورى كه در قرآن مجيد آمده است و اين امرى است كه پرهيزگاران به خاطر تقوايشان پاداش خود را گرفته و بدكاران به دليل نداشتن تقوا محروم ماندهاند ، اگر به آنان اجازه پاسخ و ابراز سخن گفتن اعطا مىشد ، حتما آنچه را كه از حق و حقيقت اطلاع يافتهاند در پاسخ مىگفتند .