متن
ترجمه آیتی
ترجمه شهیدی
ترجمه معادیخواه
تفسیر منهاج البرائه خویی
تفسیر ابن ابی الحدید
تفسیر ابن میثم
93 امام ( ع ) فرمود :
يَأْتِي عَلَى اَلنَّاسِ زَمَانٌ لاَ يُقَرَّبُ فِيهِ إِلاَّ اَلْمَاحِلُ وَ لاَ يُظَرَّفُ فِيهِ إِلاَّ اَلْفَاجِرُ وَ لاَ يُضَعَّفُ فِيهِ إِلاَّ اَلْمُنْصِفُ يَعُدُّونَ اَلصَّدَقَةَ فِيهِ غُرْماً وَ صِلَةَ اَلرَّحِمِ مَنّاً وَ اَلْعِبَادَةَ اِسْتِطَالَةً عَلَى اَلنَّاسِ فَعِنْدَ ذَلِكَ يَكُونُ اَلسُّلْطَانُ بِمَشُورَةِ اَلنِّسَاءِ وَ إِمَارَةِ اَلصِّبْيَانِ وَ تَدْبِيرِ اَلْخِصْيَانِ ماحل : كسى كه نزد پادشاه سخن چينى مىكند ، اصل محل به معناى فريب و مكر است .
به جاى كلمه ألفاجر ، الماجن نيز آمده است : به معنى گويندهاى كه هر چيز از سخن بيهوده ، ياوه و مسخره ، دلش بخواهد بگويد .
الغرم : دين ، وام « روزگارى بر مردم بيايد كه در آن روزگار مقرّب نيست مگر سخنچين ، و
[ 494 ]
زيرك قلم داد نمىشود مگر بدكار ، و ناتوان به حساب نمىآيد مگر شخص با انصاف . در آن وقت صدقه دادن را غرامت مىشمارند ، و صله رحم را منّت و بندگى خدا را باعث بزرگى و برترى بر مردم مىدانند ، پس در چنان زمانى پادشاهى با مشورت كنيزان ، و حكمرانى وسيله كودكان و تدبير با خواجه سراهاست » . مقصود امام ( ع ) اين است كه در آن زمان به خاطر بدى مردم و دورى آنها از ديانت و قوانين شرع ، اخلاق پست و ناروا به جاى اخلاق پسنديده قرار گرفته و ناشايست به جاى شايسته ، در نتيجه سخن چينان به غلط به جاى اصحاب فضيلت و افرادى كه شايسته تقرّبند ، در نزد پادشاهان مقرب مىشوند ، و تبهكاران يعنى كسى كه در كاربرد قوّه شهوتش ، راه پست افراط را مىپيمايد ،
شخص با فضيلتى كه داراى اعمال و حركات معتدل است ، شمرده مىشود .
عبارت : و لا يضعف . . .
يعنى هرگاه كسى را ببينند كه داراى تقواست و در رفتارش با مردم منصف است ، ناتوان و عاجز شمارند . و احتمال مىرود كه مقصود امام ( ع ) از عبارت يضعف يعنى كم عقل شمارند ، به خاطر اين كه او ستم نمىكند ، گويا حقى را كه بايد مىگرفت ، نگرفته است ، و صدقهاى را كه دادن آن به خاطر كسب ثواب شايسته و سزاوار است ، هم چون بازپرداخت وام در سنگينى و ناگوارى ، تاوان دادن و غرامت ، مىشمارند ، و هم چنين صله رحم با خويشاوندان را منّت ، حساب كنند در صورتى كه منّت باعث از بين بردن فضيلت صدقه است به دليل آيه شريفه : يا ايُّهَا الَّذينَ امَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ الاذى [ 36 ] و در آن زمان بندگى و عبادت خدا وسيلهاى براى برترى جويى نسبت به ديگر مردمان مىشود و بدان وسيله ، مانند كسى كه بر مردم منّتى دارد
[ 36 ] سوره بقره ( 2 ) آيه ( 264 ) يعنى : اى اهل ايمان صدقات خود را به سبب منّت گذارى و آزار رساندن تباه نسازيد .
[ 495 ]
خود را از ديگران بالاتر مىگيرد .
آنگاه امام ( ع ) از جمله نشانههاى آن زمان ، اين چيزها را مىداند : كه سلطان و پادشاه با مشورت كنيزان و به فرماندهى گماردن كودكان و تدبير و انديشه خواجه سراها ، مملكت را اداره كنند .
[ مرحوم ابن ميثم شارح نهج البلاغه مىفرمايد : ] اين علامتها در زمان ما و مدّتى پيش از عصر ما ظاهر گشته است