متن
ترجمه آیتی
ترجمه شهیدی
ترجمه معادیخواه
تفسیر منهاج البرائه خویی
تفسیر ابن ابی الحدید
تفسیر ابن میثم
35 امام ( ع ) فرمود :
لِسَانُ اَلْعَاقِلِ وَرَاءَ قَلْبِهِ وَ قَلْبُ اَلْأَحْمَقِ وَرَاءَ لِسَانِهِ « زبان خردمند پشت قلب ، و قلب بىخرد ، پشت زبان اوست » . سيد رضى مىگويد :
« اين سخن امام ( ع ) از جمله مطالب شگفتآور دلپذير است ، و مقصود آن است كه خردمند زبانش را آزاد نمىكند ، مگر پس از مشورت با فكر و انديشه و مراجعه به آن و بىخرد حركات زبان و لغزشهاى سخنش ، از مراجعه به فكر و بررسى انديشهاش جلو مىافتد بنابر اين گويى زبان خردمند به دنبال دل وى ، و دل بىخرد ، پيرو زبان اوست . و اين مقصود به عبارت ديگرى نيز از آن حضرت نقل شده است . « دل بىخرد در دهان او ، و زبان خردمند در دل اوست . » [ 17 ] و
[ 17 ] قلب الاحمق فى فيه و لسان العاقل فى قلبه .
[ 447 ]
معنى اين دو سخن يكى است » .
امام ( ع ) ، كلمه الوراء را در دو مورد استعاره آورده است ، براى كار عاقلانهاى كه يك فرد عاقل انجام مىدهد و پس از انديشه سخن مىگويد ، و همچنين براى بىخرد كه به دنبال سخنى كه بدون مراجعه به فكر و خرد مىگويد ،
و پس از آن مىانديشد كه چه گفته است . مقصود امام ( ع ) همان است كه سيد رضى ( رحمة . . . ) اشاره كرده و بنا به روايت ديگر مقصود آن است كه آنچه مورد نظر نادان است در داخل دهان اوست يعنى بىانديشه بر زبان مىآورد ، و امّا سخن خردمند ريشه در عقل دارد و جز بر اساس انديشه درست ، بر زبان نمىراند .
كلمه « قلب » در مورد اوّل به مجاز شامل تصوراتى است كه در قالب الفاظ ظاهر مىشود و كلمه لسان به مجاز در مورد الفاظ ذهنى به كار رفته است .