لغت نامه دهخدا | یاقوت مستعصمی

جمال الدین ابوالدر یاقوت مستعصمی بغدادی خطاط شهیر درگذشته به سال 698 ه' . ق. وی به خط بدیع خود مخصوصاً بسبب نسخ قرآنی که آنها را به دست خود نوشته شهرت یافته است . یکی از نسخ مزبور در کتابخانه مصری مضبوط است که در سال 690 ه' . ق. از نوشتن آن فراغت یافته است . یاقوت را بعضی حکم و منتخبات نیز هست که از آنهاست : 1- اسرار الحکماء: از نوع مطالب پند و تصوف است که به ضمیمه امثال العرب ضبی در اسلامبول به سال 1300 طبع شده است . 2- رساله آداب و حکم و اخبار و آثار فقه و اشعار منتخبه . در مجموعه ای به نام سه رساله در مطبعه الجوانب اسلامبول به سال 1298 در 77 صفحه چاپ شده است .3- نبذة من اقوال الفضلاء، یاقوت آنها را در سال 681ه' . ق. گرد آورده و آن در ضمن کتاب تنزیه الالباب فی حدائق الاًّداب تالیف مطران و داود در موصل به سال 1863 م . طبع شده است . (از معجم المطبوعات ج 2 ص 1943).
مرحوم اقبال آشتیانی ذیل صنایع دوره مغول آرد: یکی از شعب عمده صنایع مستظرفه که مخصوصاً مقارن استیلای مغول در ممالک شرق اهمیت فوقالعاده داشت حسن خط بوده و مستنصر و مستعصم و وزرای ایشان در جلب خوشنویسان و به کارواداشتن ایشان در خزانةالکتب های دارالخلافه مبالغ بسیار خرج میکردند و مشهورترین خطاطان این دوره دو نفرند: یکی صفی الدین عبدالمومن ارموی است و دیگری شاگرد او که در فن خط بمراتب از استاد خود معروفتر شده یعنی جمال الدین یاقوت مستعصمی (متوفی سال 698) که هر دو سابقاً از خطاطان مخصوص مستعصم آخرین خلیفه عباسی بوده و بعد از برافتادن دولت عباسیان بخدمت خاندان جوینی پیوسته اند و یاقوت که استاد خط نسخ محسوب میشود ابتدا از غلامانی بوده که او را مستعصم خریده و به شاگردی صفی الدین عبدالمومن واداشته و او بزودی در ادب و حسن خط مهارت بسیار یافته و در این فن اخیر براستاد خود نیز پیشی گرفته است . عطاملک جوینی او را بسیار محترم میداشت و پسران خود و برادرزاده خویش شرف الدین هارون را برای آموختن حسن خط پیش او به شاگردی واداشت . (تاریخ مغول ص 561):
خطت که بر خط یاقوت می نهم ترجیح
نوشته است بر آن لعل لب که «انت ملیح ».

کمال خجندی .