ابن کیسان الخولانی الهمدانی الیمانی اهل یمن و از ابناءالفرس است . یکی ازاعلام تابعین بشمار است ، از ابن عباس و ابی هریرة استماع حدیث کرده ، مجاهد و عمروبن دینار از او روایت کنند، و از طبقه مالک بن دینار الصوفی و پیروان طریقت اوست . در تلخیص الاًّثار، ذیل لفظ یمن گوید: ینسب الیها، ابوعبدالرحمن طاوس بن کیسان الیمانی کان من اعلم الناس بالحلال والحرام ، توّفی بمکة سنة ست ّ و مائة. ابن خلکان گوید: طاوس فقیهی جلیل القدر و نبیه الذکر بود، ابن عیینة گوید: با عبیداللّه بن یزید، ضمن صحبت گفتم با چه کسان نزد ابن عباس شوی ؟ گفت با عطا و یاران او. پرسیدم با طاوس هم ؟ گفت هیهات ، او با خواص نزد ابن عباس رود، عمروبن دینار گفته : ندیدم طاوس را مانندی . چون عمربن عبدالعزیز بخلافت رسید طاوس نامه بدین مضمون بدو نبشت که اگر خواهی دانش تو همگی و تمامیش خیرباشد، مردمان خیر و اهل خیر بر کارها بگمار. چون عمر نامه را خواند گفت اگر پند است همین اندرز مرا بسنده باشد. زمانی که بزیارت خانه خدا رفته بود پیش از روز ترویه بدار آخرت شتافت ، هشام بن عبدالملک بر اونماز خواند، و این واقعه در سال 106 ه' . ق. بود. برخی از علماء تاریخ گفته اند که روز وفات طاوس ، از بسیاری مردم و ازدحام ، بیرون بردن جنازه میسر نبود تا ابراهیم بن هشام مخزومی امیر مکه تنی چند از نگهبانان را مامور بتفرقه جمعیت ساخت و در همان حال دیدم که عبداللّه بن الحسن بن علی بن ابیطالب علیه الصلوة والسلام تابوت را بر شانه خویش گرفته ، و قلنسوه اش از سر افتاده و رداء او از پس سر او پاره شده است . و در شهر بعلبک ، در اندرون شهر قبری را دیدم که مردم بزیارت آن میرفتند، و عقیده داشتند که آن قبر طاوس یمانی است در صورتی که غلط است . ابوالفرج بن الجوزی در کتاب القاب گفته که : نام طاوس ذکوان ، و طاوس لقب او میباشد.زیرا او طاوس القراء بود. ولی قول مشهور آن است که طاوس اسم او بوده است -انتهی . و از جمله منقولاتی که از طاوس یمانی در کتب ثبت است آن است که گفت : شبی در کنار حجرالاسود بودم که امام علی بن الحسین علیهما السلام داخل شد، با خود گفتم مردی از آل رسول و خانواده پیغمبر است ، باید گوش فرادارم ، و دعاء او بشنوم ، چون نیک گوش فراداشتم شنیدم که در اثناء دعا خود میگفت : عبدک بفنائک . سائلک بفنائک ، مسکینک بفنائک . طاوس گوید این کلمات را در هر مورد سختی که بر طریق دعا خواندم ، از آن سختی مرا فرجی حاصل آمد، و بروایت دیگر طاوس از زبان یکی از ائمه اثنی عشر سلام اللّه علیهم شنید که هنگام سجود در نماز، بدین جملات گویا بود: الهی عبیدک بفنائک ، مسکینک بفنائک ، سائلک بفنائک ، فقیرک بفنائک . یا آنکه شنید که امام علیه السلام میفرمود در سجود بدین جملات خدای تعالی را بازخوانید که برای اجابت دعاء مجرب است . و چنانچه مرا در خاطر است در پاره ای از مواضع معتبره است که طاوس گوید با گروهی از زهاد در فضای کعبه ، وفی موضع من مواضع الخیر، بودیم و با کمال اصرار و الحاح از درگاه حقتعالی باران میخواستیم . و اثری از باران آشکار نمیشد، تا آنکه علی بن الحسین علیهماالسلام بر ما وارد شد، چون ما را بدان حالت مشاهده فرمود، گفت درینجا چه میخواهید؟ گفتیم از دیرگاهی از خدا باران میطلبیم و دعاء ما مقرون به اجابت نمیشود، فرمود آیا بدین صورت از درگاه حق حاجت میطلبید؟ پرسیدیم پس طریق حاجت خواستن از آفریدگار چگونه است ؟ آن حضرت روی خود بر خاک نهاد و شروع بگریه کرد و گفت اسالک اللهم بحبی لک (او بحبک ایای ) ان تنزل علینا الغیث . هنوز آن امام از جای برنخاسته و سر از سجده برنداشته بود که باران عالمیان را سیراب کرد. و نیز از طاوس یمانی نقل است که گفت : مردی را در مسجد الحرام دیدم که در زیر میزاب نماز میگذارد، و خدای تعالی را میخواند و میگریست ، من نزد او شدم ، در آن هنگام از نماز فراغت یافت ، مشاهده کردم که امام علی بن الحسین زین العابدین است ، گفتم یابن رسول اللّه ، شما را بچنین حالت می بینم ، و شما را سه خصوصیت است که بدان سه رجاء واثق باشد که از خوف روز جزا ایمن و خاطرآسوده داشته باشید، یکی آنکه پسر رسول خدای هستید، دیگر آنکه شفاعت جد شما در روز حساب جهت شما محقق است ، سه دیگر بخشایش خداوندی است که آن نیز درباره خلق ثابت است . آن حضرت فرمود: ای طاوس اینکه گفتی پسر رسول خدایم ، این امر سبب ایمن بودن من نخواهد بود. چه البته شینده ای که فلا انساب بینهم یومئذ و لایتسائلون . (قرآن 21/28) و اما شفاعت جد من ، آن نیز در برابراین آیت که : ولایشفعون الالمن ارتضی (قرآن 23/101)، امری است احتمالی و غیرمحقق، و اما اینکه گفتی بخشایش خداوندی شامل حالم خواهد بود. آنهم نامعلوم است . چه حقتعالی در قرآن مجید میفرماید: ان رحمة اللّه قریب من المحسنین (قرآن 7/56) و من خود نمیدانم که در ردیف نیکوکاران بشمار میروم یا نی . (روضات الجنات ص 336).
جعفربن سلیمان گوید: از عبدالرحمن بن مهدی شنیدم که میگفت ندیدم مردی مانند این چهار تن : عطابن ابی رباح در مکه ، طاوس در یمن ، محمدبن سیرین در عراق، و رجابن حیوة در شام . (عقدالفرید ج 2 ص 93). طاوس را گفتند قتاده دوست دارد که نزد تو آید، گفت اگر او آمد من برخیزم . گفتند او مردی فقیه است . طاوس گفت اگر مقام او را بفقه مینامید، ابلیس از او فقیه تر است ، چه گفت «رب بما اغویتنی ...» (قرآن 15/39) (عقدالفرید ج 2 ص 201). زیدبن عمرو از طاوس نقل کند که او گفت : اوقاتی که در مکه بودم بر سبیل اتفاق بسوی حجاج شدم ، بالشی برای من نهادند، نشستم . مشغول صحبت شدیم . ناگهان آواز اعرابی که آهنگ تلبیه بلند کرده بود شنیدیم ، حجاج به احضار ملبی فرمان داد، او را حاضر ساختند، حجاج از او پرسید کیستی ؟ گفت مردی هستم ناشناس و غریب ، حجاج گفت منظورم آن است که اهل کجائی ، اعرابی گفت اهل یمنم ، پرسید محمدبن یوسف (برادر حجاج ) را چگونه یافتی ، (در آن هنگام برادر حجاج عامل یمن بود) گفت مردی بزرگ و تناور و سخت حیله گر دیدم اورا. حجاج گفت منظورم این نبود. بازگوی که رفتار او با مردم چگونه بود. اعرابی گفت او را ستمکار و بیدادگر و نسبت به آفریدگار نافرمان و فرمانبر مخلوق یافتم . حجاج از فرط خشم از اعرابی روی بازگردانید و گفت با آنکه میدانی محمدبن یوسف مرا برادر است و مرتبه وقدر او نزد من بلند میباشد چه چیز ترا به جرات بازداشت که درباره او این نوع سخن رانی . اعرابی گفت آیا می اندیشی که مرتبه برادرت نزد تو، از مرتبه من نزد آفریدگار ارجمندتر است ؟ آنهم در این هنگام که بزیارت خانه او آمده ، و وام خود را به او ادا میکنم ، وگواهی به حقانیت پیمبرش میدهم . حجاج را کرت دیگر خشم گرفت و از بسیاری غضب خاموش شد و اعرابی بدون اجازت از مجلس حجاج بیرون رفت . طاوس گوید من در پی اعرابی بیرون شدم . و میرفتیم تا به «ملتزم » رسیدیم اعرابی چنگ در استار کعبه زد، و گفت : بک اعوذ و الیک الوذ.فاجعل لی فی اللهف الی جوارک ، و الرضا بضمانک ، مندوحة عن منع الباخلین ، و غنی عما فی ایدی المستاثرین اللهم عد بفرجک القریب ، و معروفک القدیم و عادتک الخسة. طاوس گوید: اعرابی پس از بپایان رساندن دعای خود، خویشتن را میان مردم پنهان ساخت . تا آنکه دیگربار او را در عرفات دیدم که بر پای ایستاده ، و این دعا میخواند: اللهم ان کنت لم تقبل حجی و نصبی و تعبی فلا تحرمنی اجرالمصاب علی مصیبة فلااعلم مصیبة اعظم ممن ورد حوضک وانصرف محروماً من وجه رغبتک . (عقدالفرید ج 2صص 9-10). او از ابناء و تابعین است . (الکنی والاسماء للدولابی ). رجوع به ابی عبدالرحمن طاوس و فهرست کتاب عیون الاخبار هم در قسمت اعلام و هم در قسمت رجال سند، و نیز به الاعلام ج 2 ص 445 و تاریخ الخلفا ص 10 و 156 و 164 و تاریخ گزیده ص 758 و 848 شود.