لغت نامه دهخدا | صادق هدایت

وی فرزند اعتضادالملک و از خاندان اشراف ایران است . پدران وی پیوسته شاغل مقامات عالی دولتی و مناصب نظامی بودند. صادق در 28 بهمن 1281 ه' . ش . در تهران تولدیافت . او بیشتر عمر خود را در تهران بسر برد و طولانی ترین سفر وی هنگامی است که برای تحصیل به فرانسه رفت . وی در این کشور اوقات خود را بیشتر به سیر و گشت گذراند. ابتدا در پاریس بود و سپس به «بزانسون » رفت و در پانسیونی خانوادگی سکونت جست ، سپس به پاریس بازگشت و هنگامی بدان شهر بر آن شد که خود را در رودخانه غرق کند ولی او را نجات دادند. داستانهای معروف : زنده بگور، سه قطره خون ، نمایشنامه «پروین »، افسانه آفرینش ، فوائد گیاهخواری را در آنجا نوشت . سپس به وطن خود بازگشت و بسال 1315 ه' . ش . به بمبئی رفت و درآنجا زبان پهلوی را فراگرفت و با دو داستان که از هند فراگرفته و به فرانسه نوشته بود بازگشت . و بسال 1324 در حدود دو ماه در تاشکند ازبکستان شوروی گذرانید و عاقبت در آذر 1329 به پاریس سفر کرد و پس از چهار ماه در آنجا بوسیله گاز انتحار کرد. صادق در بذله گویی استعداد و مهارتی داشت . به حیوانات شفقت میورزید. با اینکه ظاهر او لاابالی مینمود در زندگانی منظم بود. وی به زبان انگلیسی تا حدی آشنایی داشت که میتوانست از آثار علما و ادبابهره برد و بوسیله زبان فرانسه از معارف و ادبیات ملل مختلف بهره مند میشد. در پایان عمر به تحصیل زبان روسی همت گماشت و به مطالعه آن اشتغال داشت . به حافظ و خیام علاقه بسیار میورزید. هنگام جوانی و در آن وقت که در پاریس اقامت داشت به عقاید مذهبی یوگا و کیش بودایی روی آورد و همان اوقات بود که مجسمه کوچک بودا را خرید و از آن پس همیشه آن مجسمه بر روی میز وی دیده میشد. صادق روز 19 فروردین سال 1330 ه' . ش . در پاریس خودکشی کرد، بدینسان که به گرمابه خانه خویش رفت و نخست سوراخها و روزنه ها را استوار ساخت ، سپس شیر گاز را گشود و در کف حمام دراز کشیده جان سپرد. جنازه او را در مسجد پاریس گذاردند و پس از توقفی اندک در حالی که قریب یکصد تن از دانشجویان ایرانی آن را تشییع میکردند به قبرستان «پِرْلاشِز» حمل و در آنجا دفن کردند. گذشته از مقالاتی که از وی در مجله ها بطبع رسیده تالیفات متعددی دارد از اینقرار:
1 - داستانها: زنده بگور. آب زندگی شامل 9داستان . سایه مغول (قسمت سوم کتاب انیران ). سه قطره خون شامل 11 داستان . علویه خانم . سایه روشن شامل 7 داستان . وغ وغ ساهاب شامل 35 قصه . بوف کور. سگ ولگرد 8 داستان . ولنگاری 6 داستان . حاجی آقا. فردا. توپ مروارید.
2 - نمایشنامه ها: پروین دختر ساسان . مازیار. افسانه آفرینش .
3 - آثار تحقیقی : فوائد گیاهخواری . انسان و حیوان . ترانه های خیام . پیام کافکا.
4 - سفرنامه ها: اصفهان نصف جهان . در جاده نمناک .
5 - فرهنگ عامّه : اوسانه . نیرنگستان . فلکلور یا فرهنگ توده .
6 - ترجمه ازمتون پهلوی : گجسته ابالش . کارنامه اردشیر بابکان . گزارش گمان شکن . یادگار جاماسب . زند وهومن یسن . شهرستانهای ایران شهر.
7 - ترجمه از فرانسه : دیوار. مسخ گراکوس شکارچی و داستان های دیگر. (از کتاب صادق هدایت حسن قائمیان ).