متن
ترجمه آیتی
ترجمه شهیدی
ترجمه معادیخواه
تفسیر منهاج البرائه خویی
تفسیر ابن ابی الحدید
تفسیر ابن میثم
أَرْضُكُمْ قَرِيبَةٌ مِنَ اَلْمَاءِ بَعِيدَةٌ مِنَ اَلسَّمَاءِ خَفَّتْ عُقُولُكُمْ وَ سَفِهَتْ حُلُومُكُمْ فَأَنْتُمْ غَرَضٌ لِنَابِلٍ وَ أُكْلَةٌ لِآكِلٍ وَ فَرِيسَةٌ لِصَائِلٍ سفه : رذيله اخلاقى كه در مقابل صبر قرار گرفته است و به تزلزل و بىثباتى منجر مىشود اكله : نام هر چيز خوردنى « سرزمين شما به آب نزديك و از آسمان دور است . عقل شما سبك و فكرتان ابلهانه است و عجول هستيد [ حلم خود را در جاى خود به كار نمىبريد ] هدف هر تيرى ، غذاى هر خورندهاى و هدف هر تيراندازى واقع مىشويد . »
[ 585 ]
معناى فرموده امام ( ع ) كه فرمود : زمين شما به آب نزديك و از آسمان دور است از فرمايش رسول خدا قبلاً دانسته شد . نزديكى زمينشان به آب اشاره به اين است كه زمين بصره از سطح دجله پستتر است و به دريا نزديك ، دجله نسبت به آن بلندتر است و اين وضعيّت دليل سرازير شدن آب به باغها و آب دادن نخلستانها روزى يك يا دو بار است . امّا دور بودن بصره از آسمان به دليل پستتر بودن آن از سرزمينهاى ديگر است . گفتهاند دورترين نقطه زمين از آسمان زمينهاى كنار درياست و اين از چيزهايى است كه علم رصد بر آن دلالت دارد و علماى نجوم با استدلال آن را ثابت كردهاند .
بعضى از علما گفتهاند كلام امام ( ع ) در اين جا براى نكوهش است و نظر به معناى ظاهر ندارد . چون اهل بصره داراى اوصاف نكوهيدهاى بودهاند كه امام ( ع ) درباره آنها بر شمرد . به اين دليل از نزول رحمت آسمان وجود الهى به دورند و مستحقّ نزول عذاب الهىاند . در عرف نيز صحيح است به كسى كه داراى اوصاف پست باشد گفته شود كه از آسمان به دور است .
فرموده است : خفّت عقولكم اشاره به اين است كه استعداد مردم بصره براى درك انواع مصالح خود اندك و عقلشان در نظم امور ضعيف است . غفلتشان از كارهاى لازم ، موجب مىشود كه در كارهاى غير لازم عجله كنند و اين باعث وصف آنها به كند فهمى شده است .
فرموده است : سفهت حلومكم
بيانگر توصيف مردم بصره به كم خردى ، سبكى و كم صبرى است .
فرموده است : فانتم غرض لنا بل و اكلة لاكل و فريسة لصائل
صفات سه گانه فوق نتيجه سبك مغزى و كم ثباتى آنان است و به همين دليل به دنبال دو جمله قبل آورده است ، زيرا هر كس قصد اذيّت آنها را داشته باشد ، با
[ 586 ]
آگاهى به كم خردى آنها در فهم مصالحشان ، با نقشه صحيح بدان كار دست مىزند .
اين كه امام فرمود شما هدف هر تيرى هستيد كنايه از اين است كه هدف هر كسى كه بخواهد آنها را اذيّت كند واقع مىشوند .
و اين كه فرمود خوراك هر خورندهاى هستيد ، كنايه از اين است كه هر كس بخواهد مىتواند در اموال و ثروت و نعمتهاى خداداديشان دست اندازى كند . و اين كه فرمود صيد هر صيّادى قرا مىگيريد ، كنايه از اين است كه هر كس بخواهد مىتواند آنها را به دام اندازد و نابود سازد .
الفاظ : « غرض » ، « اكله » و « فريسه » را براى مردم بصره استعاره آورده است و مناسبت تشبيه در آنها روشن است .
امام ( ع ) در اين گفتار رعايت سجع را فرمود به طورى كه در دو جمله اوّل و دو جمله بعدى سجع مطرّف و در سه جمله آخر سجع متوازى وجود دارد .