گیاهی است که ثمرش در دوا استعمال میشود و نام عربیش عنب الثعلب است . (فرهنگ نظام ). گیاهی است که بته آن تاذرعی باشد و میوه آن خوشه هایی است . هر حبه آن به اندازه نخودی کوچک در اول سبز و سپس سرخ شود و دانه ها خرد در درون آن و مزه آن بگوجه فرنگی شبیه باشد وآن را چون ملینی در دواها بکار برند. سگنگور، سگ انگور. (برهان ) (انجمن آرا). قوش اوزومی ، اورنج ، روبا،روباه تربک ، حب الفنا، روسنکرده ، روس انگرده ، طولیدون ، ثلثان ، رزه . اولنج ، ابرق، فنا، بارج . خرزهره . (برهان ) (موید الفضلا). عنب الثعلب ، بفارسی سگ انگور وبترکی قوش ازومی (انگور مرغان ) می نامند و در اصفهان تاج ریزی گویند و دارای انواع می باشد برّی و بستانی و هر یک از آن انواع نر و ماده می باشد و قسم نر او کاکنج است و نر بستانی مسمی به کاکنج بستانی و قسم نر جبلی مسمی به کاکنج منوم است و قسم ماده بری را عنب الثعلب مجنن نامند و قسم ماده بستانی بلغت مغربی فنا نامند. عنب الثعلب معروفست و از مطلق او مراد همین نوع است نبات او مابین شجر و گیاه و پر شاخ ، و برگش مایل بسیاهی و عریضتر از برگ ریحان و دانه او زرد مایل به سرخی و از نخود کوچکتر و با اندک شیرینی ولزوجه و تخم او سفید و بقدر خشخاش و قسم سیاه او غیر مستعمل است در دوم سرد و مایل بخشکی و نزد بعضی دراول سرد و تر و مستعمل دانه او است رادع و مبرد و ملطف و باقوه قابضه و مسکن تشنگی و رافع اورام حاره و چهار و قیه آب او با شکر محلل اورام باطنی و امراض احشا مسهل خلط مراری و رافع مغص و زحیر و ورم مقعدو استسقای حار و حقنه او جهت جنون و شری و تنقیه امعا و ضماد او جهت ورم معده و التهاب آن و سایر اعضاء و اورام حاره و باد سرخ و سوختگی آتش و زخم آبله و قروح ساعیه و سرطان متقرح و درد سر و عصاره او جهت تقویت باصره و فرزجه او جهت رفع سیلان حیض و رطوبات و طلای او با نمک جهت جرب و حکه و با نان جهت عزب وبا روغن گل سرخ و سفیداب جهت جمیع اورام حاره و غرغره او جهت ورم حلق و درد دندان بغایت موثر و بخور و نطول او جهت نزلات و قطور او جهت امراض گوش و بینی نافع و گویند مضر مثانه است و مصلحش قند و بدلش کاکنج و نزد بعضی بطباط و قدر شربتش تاپنج مثقال و در مطبوخات تاده مثقال و از آب او تا بیست مثقال و آب غیرمطبوخ او بغایت مُقَیٍّی است . (تحفه حکیم مومن ).
عنب الثعلب بپارسی سگ انگور گویند و هندویی کیواپی گویند. ارجانی گوید عنب الثعلب سرد و خشک و جگر راسود دارد و آماسها که بر ماده او از گرمی باشد منفعت کند و سیلان خون از رحم زنان دفع کند و آب او سده های جگر را بگشاید و آماسهای او را بنشاند و خوردن میوه او معتاد نیست بدان سبب که چون خورده شود از او اخلاط بد متولد شود. (ترجمه صیدنه ابوریحان بیرونی در معرفت ادویه مفرده ) تاجریزی
یا عنب الثعلب نباتی است از خانوادة سلانه
که در مزارع می روید برگهای آن بیضی شکل و سبز و تیره است ماده عامله آن سولانین
است که در ساقه و برگ یاسمن بری و جوانه های سیب زمینی نیز وجود دارد، سولانین خیلی کم در آب حل می شود طعم آن گس و مقدار استعمال آن دو سانتی گرم تا بیست سانتی گرم است . تاجریزی مناطق حاره مخدر قوی است ولی در نواحی معتدله از اثر تخدیرکننده آن خیلی کم می شود. استعمال این دارو از راه معدی متروک شده ، جوشانده تاجریزی (50 گرم در هزار گرم ) بعنوان مسکن موضعی بصورت کمپرس بکار رفته و تنقیه جوشانیده آن مورد استعمال زیاد دارد. برگ تاجریزی از اجزای بم ترانکیل و پوپولئوم است . (کتاب درمانشناسی ج اول ) تاجریزی
تیره سولاناسه
قسمت قابل مصرف : ساق (در ایران میوه آن مصرف می شود) ماده موثر: سولانین
(کارآموزی داروسازی جنیدی ص 186). بیشتر نباتات این تیره (تیره سولانه یا سولاناسه )
علفی و بیش از 1300 جنس دارند که در حدود 900 جنس آنها از نوع تاجریزی
است . گل تاجریزی دارای پنج کاسبرگ بهم چسبیده و جام رنگین آن دارای پنج گلبرگ است که بهم بپوسته و در لبه آن پنج دندانه دیده می شود که نمایش گلبرگهاست شماره پرچم های آن نیزپنج است که میله های آن از یکدیگر جدا ولی بساکها بسیار بهم نزدیک شده و لوله ای می سازند که کلاله مادگی از وسط آن لوله بیرون آمده است و تخمدان آن مرکب از دوخانه است که بهم چسبیده و در هر یک از آنها تخمکهای بسیار است و پس از رسیدن میوه ای می سازد که ممکن است آبدار باشد ولی در داخل آن دانه های بسیار است و کاسه گل سبز رنگ همیشه در پایین میوه باقی مانده و ضخیم می شود یا کپسولی تشکیل دهد که برون بر آن خشک باشد. اغلب گیاهان این تیره دارای الکالوئیدهای سمی هستند که در ساقه و برگ یا ریشه های آنها پراکنده است ولی ممکن است میوه های درشت آنها غیر سمی و خوراکی شوند و ساقه های زیرزمینی آنها تکمه های پر از نشاسته بسازند که خوراکی است . جنس های دسته اول که دارای هسته هستند از اینقرارند:
1- تاجریزی سرخ
دارای گلهای بنفش و میوه های قرمز که ملین است وتاجریزی سیاه
که میوه های آن سیاه و سمی است . (گیاه شناسی گل گلاب صص 237 - 238).