متن
ترجمه آیتی
ترجمه شهیدی
ترجمه معادیخواه
تفسیر منهاج البرائه خویی
تفسیر ابن ابی الحدید
تفسیر ابن میثم
[ 210 ]
37 از خطبههاى آن حضرت ( ع ) است .
وَ إِنَّمَا سُمِّيَتِ اَلشُّبْهَةُ شُبْهَةً لِأَنَّهَا تُشْبِهُ اَلْحَقَّ فَأَمَّا أَوْلِيَاءُ اَللَّهِ فَضِيَاؤُهُمْ فِيهَا اَلْيَقِينُ وَ دَلِيلُهُمْ سَمْتُ اَلْهُدَى وَ أَمَّا أَعْدَاءُ اَللَّهِ فَدُعَاؤُهُمْ فِيهَا اَلضَّلاَلُ وَ دَلِيلُهُمُ اَلْعَمَى فَمَا يَنْجُو مِنَ اَلْمَوْتِ مَنْ خَافَهُ وَ لاَ يُعْطَى اَلْبَقَاءَ مَنْ أَحَبَّهُ « شبهه را به اين دليل شبهه ناميدهاند كه بظاهر شبيه و مانند حق است ( بدين سبب افراد كم خرد در تشخيص حق از باطل به شبهه مىافتند ) ، اما دوستان روشنايى يقين و نشانه خداوندى راه را مىپيمايند . در مقابل دشمنان خدا كه دعوتشان در برابر شبهه به سوى گمراهى و دليلشان كورى است ، مردم را به گمراهى و ضلالت مىافكنند . پس هر كه از مرگ ترسيد از چنگال آن رهايى نيافت ،
و هر كس جاويد ماندن را دوست داشت ، بقا و جاودانگى به او بخشيده نشد . » سخن امام ( ع ) در اين خطبه مشتمل بر دو فصل است : يك فصل از آغاز خطبه تا جمله و دليلهم العمى است و فصل دوم باقيمانده خطبه را در بر مىگيرد .
فصل اول خود دو قسمت است :
قسمت اول در بيان وجه تسميه شبهه است و قسم دوم در چگونگى حال
[ 211 ]
مردم با توجه به شبهه .
اما قسم اول : شبهه آن است كه يا بظاهر حق جلوه كند
و يا در محتوا حق و در ظاهر باطل بنمايد و يا هم به ظاهر و هم در محتوا جلوه حق دارد . به همين لحاظ حضرت كلام را به صورت حصر بيان فرموده و لفظ انّما را آورده است .
قسم دوم : موضعگيرى مردم نسبت به شبهه موضعى دوگانه است ،
زيرا مردم يا دوستان خدا و يا دشمنان اويند . جانهاى دوستان خدا به نور يقين درخشان و به چراغ نبوت در پيمودن راه راست روشن است . و به وسيله روشنى انديشه در تاريكى شبهات هدايت شدهاند و از پرتگاههاى نادانى و هواپرستى بركنارند چنان كه خداوند متعال در اين زمينه فرموده است : يَسْعى نُورُهُمْ بَيْنَ اَيْديهِمْ وَ بِاَيْمانِهِمْ بُشْريكُمُ الْيَوْمَ جَنّاتٌ تَجْرِى مِنْ تَحْتِهَا الاَنْهارُ . [ 1 ] هدايت حقيقتى است كه بايد جهت آن را رعايت و به سمت ويژگيهاى آن حركت كرد . منظور از عبارت امام ( ع ) كه روشنى آنها درباره ترك شبهه ، يقين آنها و راهنمايىشان خود جهت هدايت است ، با توضيح فوق روشن گرديد . سپس مىفرمايد : ولى دشمنان خدا به چيزى ، جز گمراهى فرا نمىخوانند و بر مقصد استوارى دلالت نمىكنند . دعوت آنها گمراه كردن مردمان از راه حق است و عقايد آنان دليل قابل اعتمادى نيست .
خود مىپندارند كه به راه راست مىخوانند ولى در حقيقت شبههاى است كه از كورى ديده دلشان در نفس خود از مطالعه نور حق و تيرگى افكارشان دارند . هر كس دعوت آنان را از روى اشتباه به گمان اين كه راه حق است قبول كند به گمراهى مىافتد . وَ مَنْ لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً فَما لَهُ مِنْ نُورٍ [ 2 ] .
[ 1 ] سوره حديد ( 57 ) آيه ( 12 ) : نور و روشنى مؤمنين پيش رو و سمت راست آنها در حركت است بشارت باد شما را اى مؤمنان در روز قيامت به بهشتى كه از زير درختانش نهرها جارى است .
[ 2 ] سوره نور ( 24 ) آيه ( 40 ) : البته آن كس را كه خداوند برايش نورى قرار ندهد روشنيى نخواهد داشت .
[ 212 ]
فصل دوم كلام حضرت فما ينجو . . .
آن كه از مرگ ترسيد نجات نيافت و آن كه طالب بقا بود جاويد نماند . مؤيّد سخن امام ( ع ) فرموده حق تعالى است : قُلْ اِنَّ المَوتَ الذى تَفِرُّونَ مِنْهُ فَاِنّهُ مُلاقيكُمْ [ 3 ] اَيْنَما تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ المَوْتُ [ 4 ] .
منظور از فرموده امام ( ع ) يادآورى ناپايدارى خوشيها ، و ايجاد ترس در افراد غافل ، و زمينهسازى براى بيزارى از دوستى چيزهايى است كه بناچار روزى از بين خواهند رفت . تا شنوندگان در صورت زياد شدن توفيق و به دست گرفتن مهار خرد ، آماده عمل كردن به امور اخروى شوند . زيرا ترس از مرگ و يا دوست داشتن بقا ، در نجات يافتن از چنگال مرگ تأثيرى ندارند . چه اين كه مرگ امرى ضرورى است .
احتمال سوّمى نيز هست و آن اين كه فصل دوّم سخن امام ( ع ) مربوط به مطلبى باشد كه پيش از فصل اوّل بوده و ارتباط فصل دوم به آن پيوستگى زيبايى را بوجود آورده است .
[ 3 ] سوره جمعه ( 62 ) آيه ( 8 ) : بگو به يقين مرگى كه از آن فرار مىكنيد شما را در خواهد يافت .
[ 4 ] سوره نساء ( 4 ) آيه ( 78 ) : هر كجا باشيد مرگ شما را در خواهد يافت .