جستجو

و من كتاب له ع إلى معاوية

متن ترجمه آیتی ترجمه شهیدی ترجمه معادیخواه تفسیر منهاج البرائه خویی تفسیر ابن ابی الحدید تفسیر ابن میثم

[ 106 ] 32 از نامه‏هاى امام ( ع ) به معاويه وَ أَرْدَيْتَ جِيلاً مِنَ اَلنَّاسِ كَثِيراً خَدَعْتَهُمْ بِغَيِّكَ وَ أَلْقَيْتَهُمْ فِي مَوْجِ بَحْرِكَ تَغْشَاهُمُ اَلظُّلُمَاتُ وَ تَتَلاَطَمُ بِهِمُ اَلشُّبُهَاتُ فَجَازُوا عَنْ وِجْهَتِهِمْ وَ نَكَصُوا عَلَى أَعْقَابِهِمْ وَ تَوَلَّوْا عَلَى أَدْبَارِهِمْ وَ عَوَّلُوا عَلَى أَحْسَابِهِمْ إِلاَّ مَنْ فَاءَ مِنْ أَهْلِ اَلْبَصَائِرِ فَإِنَّهُمْ فَارَقُوكَ بَعْدَ مَعْرِفَتِكَ وَ هَرَبُوا إِلَى اَللَّهِ مِنْ مُوَازَرَتِكَ إِذْ حَمَلْتَهُمْ عَلَى اَلصَّعْبِ وَ عَدَلْتَ بِهِمْ عَنِ اَلْقَصْدِ فَاتَّقِ اَللَّهَ يَا ؟ مُعَاوِيَةُ ؟ فِي نَفْسِكَ وَ جَاذِبِ اَلشَّيْطَانَ قِيَادَكَ فَإِنَّ اَلدُّنْيَا مُنْقَطِعَةٌ عَنْكَ وَ اَلْآخِرَةَ قَرِيبَةٌ مِنْكَ وَ اَلسَّلاَمُ سهيل : چيزى كه آماده از هم پاشيدن و گسستن است ، از آن قبيل است ، ريگ شناور يعنى توده شنى كه هجوم مى‏آورد و سيل‏آسا حركت مى‏كند . ارديت : نابود ساختى جيل : گروه و دسته ، بعضى جبل يعنى مردم نقل كرده‏اند جازوا : عدول كردند ، منحرف شدند وجهه : هدف نكوص : بازگشت عوّل على كذا : بر او تكيه كرد فاء : برگشت موازره : هميارى و كمك به يكديگر « . . . و گروه زيادى از مردم را به پستى كشاندى ، و با گمراهى خود آنها را [ 107 ] فريب دادى ، و آنان را در موج درياى خود كه پوشيده از تاريكيها و دستخوش امواج گمراهيهاست در افكندى ، تا اين كه از راه راست دور افتادند و به راه و روش جاهليّت خود بازگشتند ، و به حق پشت كردند و به افتخارات و تعصّب خانوادگى خود ، تكيه كردند ، جز آنهايى كه اهل بينش بودند كه پس از شناخت چهره باطل تو برگشتند و از كمك تو رو بر تافته و به خدا رو آوردند ، چه آنها را تو بازور به سمت باطل كشاندى و از راه راست دور ساختى . پس اى معاويه درباره خود از خدا بترس و زمام اختيارات را از دست شيطان بگير ، زيرا دنيا از دست تو بيرون خواهد شد و آخرت نزديك به تو است . والسلام » مى‏گويم [ 1 ] : اين نامه چنين آغاز مى‏گردد : « از طرف بنده خدا امير مؤمنان به معاويه پسر ابوسفيان . امّا بعد ، براستى دنيا جاى تجارت و سود آن همان آخرت است . بنابر اين خوشبخت كسى كه سرمايه‏اش در دنيا اعمال شايسته است و حقيقت دنيا را مى‏شناسد و ارزش آن را چنان كه هست مى‏داند ، [ معاويه ] من تو را با شناختى كه از قبل دارم ، نصيحت مى‏كنم با اينكه آنچه درباره تو مى‏دانم بيقين محقّق مى‏شود اما چه كنم كه خداى متعال از عالمان پيمان گرفته است كه امانت را به جاى آورند و گمراه و هدايت يافته هر دو را نصيحت كنند . پس تو اى معاويه از خدا بترس و از آن كسانى مباش كه براى خدا هيچ عظمتى قائل نيستند و عذاب خدا براى آنها مسلّم و حتمى شده است ، زيرا پروردگار در كمين ستمكاران است ، براستى دنيا بزودى از تو بر مى‏گردد و آه و افسوس به تو رو آور مى‏شود ، بنابر اين در اين وقت پيرى و سپرى شدن عمر از خواب گمراهى و ضلالت بيدار شو ، زيرا تو امروز مانند آن جامه كهنه‏اى هستى [ 1 ] گوينده ابن ميثم بحرانى شارح نهج البلاغه عقيده دارد كه در آغاز نامه حدود هشت سطرى كه در اينجا آورده وجود داشته است ، امّا مرجعى براى اين عبارات نقل نكرده است م . [ 108 ] كه اگر يك طرف آن را درست كنى ، طرف ديگر خراب مى‏شود . » پس از اين مقدمه دنباله نامه مى‏آيد : و قد ارديت . . . تا آخر در اين نامه چند هدف مورد نظر است : اوّل : نصيحت و حالت دنيا را به او خاطرنشان كردن است و اين كه دنيا جاى تجارت است و نتيجه آن يا سود آخرت است اگر سرمايه خوب باشد كه همان اعمال شايسته است و يا از دست دادن آخرت است ، اگر سرمايه اعمال نادرست باشد . دوم : هشدار به او كه دنيا را چنان كه هست بنگرد ، يعنى حقيقت دنيا را بشناسد ، يا به دنيا با چشم معرفت يعنى ديده بصيرت نگاه كند ، و از دگرگونيها و ناپايدارى آن آگاه شود ، و بداند كه دنيا براى مقصدى ديگر آفريده شده است تا مقدار و ارزش واقعى آن را بشناسد و آن را در نظر خود مقدمه براى آخرت جلوه دهد . سوّم : يادآور شده است كه خداوند متعال داراى علمى است كه به طور حتم درباره او تحقق مى‏يابد زيرا اگر علم خدا بر انجام كارى تعلّق بگيرد ، ناگزير از انجام است ، البتّه او را از باب اطاعت امر خدا و وفاى به عهدى كه خداوند از عالمان گرفته است تا اداى امانت كنند و احكام الهى را به مردم برسانند و گمراهان و هدايت يافتگان را نصيحت كنند ، موعظه و نصيحت مى‏كند . چهارم : او را به ترس از خدا امر مى‏كند و از اين كه از جمله كسانى باشد كه براى خدا عظمتى قائل نيستند تا او را بندگى و اطاعت كنند ، نهى مى‏كند . كلمه وقار اسم مصدر توقير به معنى تعظيم و بزرگداشت است . بعضى گفته‏اند : كلمه رجاء در اينجا به معنى ترس و بيم است ، بنابر اين از باب مجاز ، استعمال شيئى به نام ضدّ شده است . و همچنين مبادا از كسانى باشد كه عذاب خدا براى او حتمى و قطعى شده است . [ 109 ] عبارت : فان اللّه بالمرصاد همانا خدا در كمين است هشدارى براى اوست كه خدا بر او و اعمال او آگاه است ، تا او را از نافرمانى خدا باز دارد . پنجم : امام ( ع ) او را به پشت كردن دنيا و بازگشت آن در روز قيامت به صورت افسوس و حسرت به دليل از دست دادن دنيا با عشق و دلباختگى كه به آن داشته است و نيز دست نيازيدن او در روز قيامت به وسايل نجات و نابود شدن توشه او براى آخرت ، هشدار داده است . ششم : به او دستور بيدارى از خواب غفلت و گمراهى در حال پيرى و پايان عمرش را داده است زيرا آن حالت مناسبترين حالات براى بيدارى از خواب غفلت است . و در ضمن به او يادآور شده است كه وى در آن سنّ ، پس از استحكام پايه‏هاى جهل و پابرجا شدن هواى نفس در اركان بدن و فرسودگى آن ، اصلاح پذير نيست ، زيرا همچون لباس كهنه‏اى است كه با دوختن اصلاح نمى‏شود ، بلكه اگر از يك طرف او را بدوزند از سوى ديگر پاره شود . هفتم : معاويه را بابت آنچه نسبت به مردم شام مرتكب شده ، يعنى آنان را فريب داده و در امواج دريايى از گمراهيهاى خود افكنده است ، مورد سرزنش قرار داده است . و چون گمراهى وى از دين خدا و نادانى‏اش نسبت به آنچه كه بايد آگاه مى‏بود ، باعث فريب دادن مردم شده است ، از آن‏رو فريبكارى را به خود او نسبت داده و كلمه بحر ( دريا ) را براى حالات و انديشه‏هاى او در جستجوى به دست آوردن دنيا و انحراف از راه حق به سبب زيادى اين حالات و دورى انتهاى آنها ، و كلمه موج را براى شبهه‏اى كه در دل آنها ايجاد كرده و در هدفهاى باطل خود آنان را غرق كرده استعاره آورده است ، و شباهت اين هدفها با موج در بازى با ذهن و انديشه آنها و در نتيجه پريشان حالى آنان ، روشن است و نياز به توضيح ندارد . همچنين كلمه ظلمات ( تاريكيها ) را براى آن شبهه‏هايى كه چشم بصيرت آنها را از درك حقيقت كور كرده و لفظ : « غشيان پوشش » را [ 110 ] براى ورود شبهه‏ها بر قلب و پوشاندن صفحه دل ، استعاره آورده است . جمله : تغشاهم جمله حاليه و محلاّ منصوب است . همچنين كلمه : التّلاطم ( امواج ) را استعاره براى بازى كردن اين شبهه‏ها با عقل ايشان ، آورده است عبارت آن بزرگوار : فجازوا ، عطف بر : القيتهم ، است ، مقصود اين است كه آنان [ مردم شام ] به سبب شبهه‏هايى كه بر آنها القا كردى از حق عدول كردند و در مبارزاتشان به سبب تعصّب جاهليت و جانبدارى از ريشه‏هاى قومى و مفاخرشان ، بدون ملاحظه و دفاع از دين به جاه و مقام خود ، متّكى شدند به جز آن افراد عاقلى كه به سمت حق بازگشتند ، زيرا آنان تو را و موضع گمراهى تو را شناختند و از تو بريدند و از يارى تو در هدف شومت كه ويرانگرى بناى دين بود آنگاه كه آنان را بر كارهاى دشوار و ويران كننده دين واداشته و آنان را از راه حق دور كرده بودى ، به خدا پناه بردند . براستى او مردم عرب را با شبهه قتل عثمان و خونخواهى او به گمراهى كشيد . همينكه خردمندان عرب و طرفداران دين آگاه شدند كه اين عمل فريبكارانه به خاطر رياست و سلطنت است از معاويه دورى كردند و از او بريدند . عبارت : على اعقابهم و على ادبارهم ، استعاره ترشيحى الفاظ : اعقاب و « ادبار » از اشياء محسوس به معقول است . استثناء [ الاّ من فاء ] از گروهى است كه معاويه آنان را فريب داده است . كلمه الصّعب ( دشوار ) عاريه آورده شده است براى كارهايى كه از نظر دين انجام آنها دشوار بوده است و معاويه مردم را به آن كارها وامى‏داشته است ، از آن‏رو كه ارتكاب چنين اعمالى باعث انحراف آنان از راه حق و گرفتاريشان در گردابهاى هلاكت مى‏شد ، همان‏طورى كه سوار شدن بر شتر ناهموار چموش باعث به بيراهه بردن شترسوار ، و انداختن وى در گرداب مهالك است ، و همچنين كلمه : القصد يعنى طريق محسوس ، [ 111 ] استعاره آورده شده است از طريق معقول ، يعنى راه حق . آنگاه دوباره او را به تقواى الهى امر مى‏كند و اين كه مبادا شيطان زمام اختيار او را بربايد . كلمه مجاذبه را استعاره آورده است براى خوددارى عقلانى و همچنين لفظ القياد ( مهار ) را براى عقايد نادرست و آرمانهاى دروغين كه شيطان به وسيله آنها معاويه را رهبرى مى‏كند ، و جلوگيرى شيطان از زمامدارى از طريق دست ردّ زدن بر نفس امّاره كه او را به وسيله آن آرمانها وسوسه مى‏كند . عبارت : فانّ الدنيا . . . هشدارى است بر اين كه چون دنيا ناپايدار است پس آرزوهاى دنيوى نيز پايدار نيست ، و اين عبارت به منزله صغراى دو قياس مضمرى است كه كبراى قياس اوّل در حقيقت چنين است : و هر چه ناپايدار و فانى باشد ، پس به خاطر ناپايدارى آن و جذب شيطان [ انسان را ] بدان وسيله به سمت خود ، بايد از آن نااميد شد . و كبراى قياس دوم نيز چنين مى‏شود . و هر چه كه نزديك باشد ، شايسته است كه با كار و كوشش جهت رسيدن به آن آماده شد . فراهم آوردن وسيله به دست خداست .