متن
ترجمه آیتی
ترجمه شهیدی
ترجمه معادیخواه
تفسیر منهاج البرائه خویی
تفسیر ابن ابی الحدید
تفسیر ابن میثم
[ 568 ]
240 گفتار آن حضرت كه ياران خود را براى جهاد تشويق و ترغيب مىفرمايد :
وَ اَللَّهُ مُسْتَأْدِيكُمْ شُكْرَهُ وَ مُوَرِّثُكُمْ أَمْرَهُ وَ مُمْهِلُكُمْ فِي مِضْمَارٍ مَحْدُودٍ لِتَتَنَازَعُوا سَبَقَهُ فَشُدُّوا عُقَدَ اَلْمَآزِرِ وَ اِطْوُوا فُضُولَ اَلْخَوَاصِرِ لاَ تَجْتَمِعُ عَزِيمَةٌ وَ وَلِيمَةٌ مَا أَنْقَضَ اَلنَّوْمَ لِعَزَائِمِ اَلْيَوْمِ وَ أَمْحَى اَلظُّلَمَ لِتَذَاكِيرِ اَلْهِمَمِ مضمار : مدت زمانى كه اسب جنگى در آن لاغر مىشود و تمرين مىبيند و گفته شده كه چهل روز است و شرح آن در خطبههاى قبل آمده است .
تنازع : جدال و مخاصمه كردن ، مئازر جمع مئزر پوششها « خداوند اداى شكرش را از شما خواسته ، و امور خويش را بر شما واگذار فرموده است ، و به شما در ميدان وسيع مسابقه مهلت داده است ، تا براى به دست آوردن چوگان بر يكديگر سبقت گيريد ، پس بندها را محكم ببنديد و دامنها را به كمر زنيد ، به مقامهاى بلند رسيدن با خوشگذرانى سازگار نيست ، چه بسيار است كه خواب ، تصميمهاى روز را درهم مىشكند و چه فراوان تاريكيها كه ياد تصميمها را از خاطرهها بزدايد . » اين كلام از نظر فصاحت و بلاغت در نهايت درجه زيبايى و رسايى است و بطور كامل جامعه را وا مىدارد كه آماده روز معاد شوند .
[ 569 ]
و اللَّه مستاديكم شكره :
خدا از شما مىخواهد كه سپاس نعمتهايش را ادا كنيد و اين مطلب در موارد متعددى از قرآن مورد دستور واقع شده است « وَ اْشْكُرُوا اللَّه إنْ كُنْتُمْ إيّاهُ تَعْبُدُونَ [ 1 ] » ، « وَ اْشْكُرُوا لى وَ لاَ تْكُفُرونِ [ 2 ] » .
و مورثكم امره : سلطنت روى زمين را كه در امتهاى گذشته در دست خداپرستان و مؤمنان بود ، اكنون به شما محول فرموده است چنان كه در قرآن مىفرمايد « وَعَدَ اللَّه الَّذينَ آمَنُوا مِنْكُم وَ عَمِلُو الصّالحاتِ لَيَسْتَخلَفِنَّهم فىِ الأرْضِ كما اسْتَخْلَفَ الّذين مِنْ قَبْلِهم [ 3 ] » و نيز گفتار خداوند متعال : « وَ أوْرَثَكُمْ أرْضَهُمْ وَ دِيارَهُم وَ أمْوالَهم [ 4 ] . »
و ممهلكم . . . سبقه ،
واژه مضمار استعاره از مدت زندگانى در دنياست و وجه همانندى ، آن است كه مردم به سبب رياضتها و مجاهدات در راه خدا و تحصيل كمالات نفسانى كه در طول زندگانى خود به دست مىآورند ، آمادگى پيدا مىكنند كه در مسابقه پيشگاه عظمت الهى به پيروزى برسند ، همچنان كه اسبها براى حضور در مسابقهها با تمرينهاى زياد كه لاغرى اندام را در پى دارد ،
آمادگى به دست مىآورند ، امام ( ع ) در اين جمله علت مهلت دادن خداوند مردم را براى ميدان مسابقه مورد اشاره قرار داده كه عبارت از : تنازع سبق يعنى زد و خورد و بگومگويى است كه به منظور به دست آوردن پيروزى در سبقت جستن به پيشگاه
[ 1 ] سوره بقره ( 2 ) قسمتى از آيه ( 17 ) يعنى : سپاسگزاريد خدا را ، اگر او را مىپرستيد .
[ 2 ] سوره بقره ( 2 ) قسمتى از آيه ( 151 ) ، يعنى : مرا سپاسگزارى كنيد و به من كفر نورزيد .
[ 3 ] سوره نور ( 24 ) قسمتى از آيه ( 54 ) ، يعنى : خداوند به مؤمنان و كسانى از شما كه عمل صالح انجام دهند ، وعده داده است كه آنها را در روى زمين جانشين قرار دهد ، همچنان كه جانشين قرار داده بود كسانى را كه پيش از شما بودند .
[ 4 ] سوره احزاب ( 33 ) قسمتى از آيه ( 27 ) ، يعنى : و به شما به ارث داد ، زمين ، شهرها و ثروتهاى آنان را .
[ 570 ]
خداوند وجود دارد ، و منظور از اين بگو مگو و تنازع سبق ، افتخار و مباهاتى است كه براى اهل سلوك در هنگام آماده كردن نفوس خود به وسيله رياضات حاصل مىشود : در راه خدا مىكوشند ، دامن به كمر مىزنند هر كدام براى به دست آوردن فضيلت پيش از ديگران بر هم سبقت مىگيرند و حرص مىورزند كه خود را از ديگرى كاملتر سازند ، تا اين كه با به دست آوردن نشان مسابقه در ميدان فضايل به پيشگاه قدس الهى رستگار شوند ، و نتيجه اين حالات ايجاد غبطه است كه امرى است پسنديده زيرا دارنده آن را به كمال مطلوب مىرساند كه نهايت خواسته شارع از امّتش مىباشد ، احتمال ديگر آن است كه منظور از سبق فضيلت ،
بهشت باشد كه به سوى آن سبقت جسته مىشود كه در خطبههاى قبل به اين مطلب اشاره شد ، واژه تنازع ترشيح است براى استعاره مضمار و مسابقه كه قبلا ذكر شد ، زيرا از شأن كمالات نفسانى و ساير امور كه آدمى در طول زندگى به دست مىآورد آن است كه براى سبقت گرفتن ، بگو مگو ، و براى پيروزى در مسابقه كشمكش راه بيفتد .
فشدّوا عقد المئازر ،
پس از بيان اين كه هدف از مهلت زندگى در دنيا ،
كوشش در پيروى از فرمان خدا و آماده شدن براى پيروزى در مسابقه است ،
اين جمله را بطور كنايه از آمادگى و دامن به كمر زدن ذكر فرموده است زيرا از ويژگى كسى كه براى امرى قيام مىكند و تصميم انجام دادن آن را دارد ، آن است كه بندهاى لباس خود را محكم ببندد تا براى رسيدن به مقصود مزاحمش نشود .
و اطووا فضول الخواصر ،
اين جمله كنايه است از اين كه رونده اين راه بايد از متاعهاى پر زرق و برق و خوراكيها و پوشيدنيهاى رنگارنگ دنيا و ساير دستاوردهاى آن ، فقط به اندازه رفع نياز خود بگيرد و زايد بر آن را ترك كند و دور بريزد ، توضيح مطلب اين كه معده و شكم ممكن است وسعت يابند كه از غذا
[ 571 ]
بيش از قدر حاجت در خود جاى دهند و منظور از طىّ فضول الخواصر ، ترك همين زيادى از قدر حاجت است .
لا يجتمع عزيمة و وليمه ،
عزيمه ، اراده قطعى براى انجام دادن كارى است ، پس از آن كه انسان آن را برگزيده باشد ، و در اين جا منظور اراده بر به دست آوردن فضيلتها مىباشد ، واژه وليمه كه غذاى عروسى است كنايه از آرامش زندگى است زيرا لازمه وليمه آسايش و آرامش است ، معناى عبارت اين است كه توجه بر به دست آوردن فضيلتها و امور با ارزش با خوش گذرانى و آرامش زندگى و رفق و مدارا سازش ندارد زيرا تحصيل فضايل و تصميم بر آن مستلزم مشقتهاى نفسانى و رياضتها و رنجهاى جسمانى است كه با راحت و آسايش منافات دارد ، و نزديك به اين معناست گفتار خداوند متعال كه مىفرمايد : « لَنْ تَنالُوا البِرَّ حَتّى تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّون [ 5 ] » و اين معنا را با جمله بعد تاكيد مىفرمايد : ما انقض النوم لعزائم اليوم ، يعنى انسان گاهى در روز تصميم مىگيرد كه شب سير كند تا زودتر به منزل برسد اما شب كه فرا مىرسد خواب او را فرا مىگيرد تا صبح مىشود ، و به اين طريق تصميمش بر هم مىخورد ، اين را امام ( ع ) مثل آورده است براى كسى كه ابتدا بر كارهاى بزرگ تصميم مىگيرد ولى بعد سنگينى و آسايش و رفاه او را عارض مىشود و از عزم و اراده خود منصرف مىشود ، مراد امام اين است كه شما با اين راحتطلبى و دورى از رنج و زحمت نمىتوانيد اراده خود را بر تحصيل سعادت دنيا و آخرت عملى كنيد ،
و قريب به همين معناست ، عبارت بعد : وامحى الظلم لتذاكير الهمم ، توضيح سخن اين كه همت آدمى گاهى وى را وادار مىكند كه براى به دست آوردن
[ 5 ] سوره آل عمران ( 3 ) قسمتى از آيه ( 91 ) ، يعنى : هرگز به نيكى نخواهيد رسيد مگر آن كه از چيزهايى كه دوست داريد انفاق كنيد .
[ 572 ]
مقاصد خود به سير در شب بپردازد ولى همين كه تاريكى شب مىرسد كسالت و تنبلى بر او عارض مىشود و خوابش مىگيرد و در نتيجه از يادآورى مقاصدش غفلت مىكند ، پس تاريكى تا حدودى سبب از بين رفتن اين تصميم از لوح خاطر شده است و اين جمله را امام ( ع ) مثل آورده است براى كسى كه علتى وى را به امرى وادار كرده و او بر آن امر تصميم گرفته اما كمترين حادثهاى وى را از آن امر منصرف كرده است مثل عبارت بالا ، و السلام .
تا اين جا خطبهها و اوامر حضرت به پايان رسيد و بعد از اين به خواست و يارى خداوند متعال و تحت حفظ و توفيق و هدايتش از نامههاى امام ( ع ) آورده و تشريح خواهد شد .
[ 573 ]
گزيدهاى از نامههاى امام
برگزيدهاى از نامههاى سرورمان امير المؤمنين ( ع ) به دشمنان و فرمانروايانش در شهرها ، و به همراه آن ، گزيدهاى از عهدنامههاى آن حضرت به نمايندگانش و وصايا و سفارشهاى وى به خانواده و يارانش آورده مىشود .