متن
ترجمه آیتی
ترجمه شهیدی
ترجمه معادیخواه
تفسیر منهاج البرائه خویی
تفسیر ابن ابی الحدید
تفسیر ابن میثم
[ 545 ]
235 گفتار آن حضرت ( ع ) است .
يَا ؟ اِبْنَ عَبَّاسٍ ؟ مَا يُرِيدُ ؟ عُثْمَانُ ؟ إِلاَّ أَنْ يَجْعَلَنِي جَمَلاً نَاضِحاً بِالْغَرْبِ أَقْبِلْ وَ أَدْبِرْ بَعَثَ إِلَيَّ أَنْ أَخْرُجَ ثُمَّ بَعَثَ إِلَيَّ أَنْ أَقْدُمَ ثُمَّ هُوَ اَلْآنَ يَبْعَثُ إِلَيَّ أَنْ أَخْرُجَ وَ اَللَّهِ لَقَدْ دَفَعْتُ عَنْهُ حَتَّى خَشِيتُ أَنْ أَكُونَ آثِماً ينبع : آبادى كوچكى از نواحى شهر مدينه هتف الناس : فرياد بر آوردن مردم ، و او را به نام خواندن ناضح : شترى كه به وسيله آن آب مىكشند غرب : دلو بزرگ هنگامى كه عثمان در محاصره مردم قرار گرفته بود ، عبد اللَّه عباس را ، پيش امير المومنين ( ع ) فرستاد و درخواست كرد كه به سوى ينبع ، سر ملك و زراعت خود تشريف ببرد ، تا مگر هياهوى به منظور نامزد كردن آن حضرت براى خلافت ، كم شود ، در حالى كه اين خواهش و پذيرش آن در قبل هم انجام شده ، و اين مرتبه دوم بود ، امام ( ع ) در پاسخ چنين فرمود :
[ 546 ]
« اى پسر عباس عثمان هيچ اراده نمىكند مگر اين كه مىخواهد مرا شتر آبكشى قرار دهد ، با دلوى بزرگ كه پيوسته بيايم و بروم ، پيش من فرستاد كه از شهر خارج شوم و سپس درخواست كرد كه بياييم ، و هم اكنون نيز مىخواهد كه بيرون روم ، به خدا سوگند آنقدر از او دفاع كردم كه بيم آن دارم گنهكار به حساب آيم . » علت اين كه عثمان اين درخواست را از امام ( ع ) كرد ، اين بود كه مردم ،
پيرامون خانه او را محاصره كرده بودند ، او را صدا مىكردند و بر سرش فرياد مىكشيدند ، و به دليل بدعتهايى كه مرتكب شده بود وى را سرزنش مىكردند ،
ثروت بيت المال را به غير مستحقان مىداد و در غير موردش صرف و خرج مىكرد ، و بسيارى از اعمال ناشايست ديگر .
نكته بلاغى : شتر آبكش استعاره و كلمه دلو ترشيح آن مىباشد كه دو فعل اقبل و ادبر ، اشاره به وجه شبه آن است .
بعث الىّ . . . اخرج ،
امام ( ع ) در اين جمله چگونگى وضع عثمان را در حال محاصره بيان مىكند و اين كه مردم او را در تنگنا قرار داده بودند و او مجبور بود دست نياز به سوى مردم دراز كند ، اما اين كه از ميان مردم و بقيه ياران ، اين نامه را تنها به على ( ع ) نوشت به يكى از دو دليل زير بود .
الف او ، باور داشت كه حضرت بزرگترين و شريفترين فرد جامعه است و مردم بيشتر از همه ، او را پيروى و اطاعت مىكنند و دلهاى مردم با وى ، مىباشد .
ب او عقيده داشت كه حضرت با مردم سازش كرده و در شورش بر او با آنها شركت داشته است از اين رو انتخاب وى امام را از ميان تمام مردم بدون ترديد براى او مفيد بود ، زيرا اگر با ميانجيگرى امام ، مردم از محاصره او ، دست برمىداشتند غرض حاصل بود ، و اگر اين امر حاصل نمىشد ، باز هم بعضى از مقاصد عثمان تحقق مىيافت از جمله اين كه متهم شدن آن حضرت به
[ 547 ]
هماهنگى با شورشيان مورد تأييد واقع شده و بهانهاى بود براى كسانى كه بعدها به خونخواهى عثمان برخاستند و جنگهاى جمل در بصره و صفين را به وجود آوردند .
و اللَّه . . . تا آخر .
در معناى اين جمله چند احتمال وجود دارد :
1 يكى از شارحان چنين مىگويد : حضرت مىخواهد بفرمايد آنقدر در دفاع از عثمان كوشش كردهام كه با توجه به زيادى خلافها و بدعتهاى وى ،
مىترسم از گنهكاران به حساب آيم .
2 احتمال ديگر اين كه به اندازهاى از او دفاع كردم كه ديگر خوف جانى برايم دارد زيرا ايستادن در مقابل اين همه جمعيت كه عليه او قيام كردهاند اين گمان را به وجود مىآورد كه آنان بر من حمله كنند و مرا به قتل برسانند و اين خود گناهى است .
3 احتمال سوم اين كه مىترسم زياده روى در دفاع از وى باعث ايجاد اختلاف و كشمكش شود و به منظور دفاع از خود ، دست به شمشير دراز كنم يا با دست خود ، كسى را بيازارم و گفتههاى ناشايست از من يا ديگران صادر شود كه اين خود گناه است .