جستجو

و من خطبة له ع في تمجيد

متن ترجمه آیتی ترجمه شهیدی ترجمه معادیخواه تفسیر منهاج البرائه خویی تفسیر ابن ابی الحدید تفسیر ابن میثم

[ 53 ] 204 از خطبه‏هاى آن حضرت ( ع ) است : قسمت اوّل خطبه اَلْحَمْدُ لِلَّهِ اَلْعَلِيِّ عَنْ شَبَهِ اَلْمَخْلُوقِينَ اَلْغَالِبِ لِمَقَالِ اَلْوَاصِفِينَ اَلظَّاهِرِ بِعَجَائِبِ تَدْبِيرِهِ لِلنَّاظِرِينَ وَ اَلْبَاطِنِ بِجَلاَلِ عِزَّتِهِ عَنْ فِكْرِ اَلْمُتَوَهِّمِينَ اَلْعَالِمِ بِلاَ اِكْتِسَابٍ وَ لاَ اِزْدِيَادٍ وَ لاَ عِلْمٍ مُسْتَفَادٍ اَلْمُقَدِّرِ لِجَمِيعِ اَلْأُمُورِ بِلاَ رَوِيَّةٍ وَ لاَ ضَمِيرٍ اَلَّذِي لاَ تَغْشَاهُ اَلظُّلَمُ وَ لاَ يَسْتَضِي‏ءُ بِالْأَنْوَارِ وَ لاَ يَرْهَقُهُ لَيْلٌ وَ لاَ يَجْرِي عَلَيْهِ نَهَارٌ لَيْسَ إِدْرَاكُهُ بِالْإِبْصَارِ وَ لاَ عِلْمُهُ بِالْإِخْبَارِ « ستايش خدايى را سزاست كه از همانندى آفريدگان برتر و از آنچه كه وصف كنندگان گويند والاتر است ، با آفرينشهاى شگفت‏انگيز خود در چشم نظاره كنندگان ظاهر و آشكار است ، به سبب شكوه و ارجمنديش از انديشه توهم كنندگان پنهان است ، دانايى است كه دانش او اكتسابى نيست و بر آن افزوده نشود و از كسى فرا نگرفته است ، همه چيز را بدون احتياج به فكر و انديشيدن ، به اندازه‏اش مقرر فرموده است ، ذات اقدسى كه تاريكيها او را فرا نمى‏گيرد ، و از روشنيها كسب نور نمى‏كند ، شب او را در بر نمى‏گيرد و روز بر او نمى‏گذرد ، دريافت او با چشم ظاهر و آگاهى او با شنيدن اخبار نيست . » [ 54 ] امام ( ع ) در اين قسمت از عبارات خداوند متعال را به تعدادى از صفات ثبوتيه و سلبيه ستوده است : 1 ذات اقدس او برتر از آن است كه همانند مخلوقات باشد . 2 بر آنچه وصف كنندگان بگويند غالب است و هيچ وصفى قدرت احاطه به او را ندارد و هيچ صفتى را از دست نمى‏دهد به گونه‏اى كه بر آن توانايى نداشته باشد و ما بارها به اين مطلب اشاره كرده‏ايم . 3 براى كسانى كه با چشم ظاهر و ديده دل به جهان آفرينش مى‏نگرند شگفتيهاى تدبير حق آشكار است . 4 به سبب ارجمندى و شكوه ذاتش از انديشه خيال پردازان پنهان است . توضيح اين دو صفت قبلا گذشت . « بجلال عزّته » مقصود از اين جمله اين است كه خداوند منزّه از راه يافتن انديشه به كنه ذات او است و اين پنهان بودن ، به لحاظ حقارت و كوچكى او نيست بلكه عزّت مقام و شكوه ذات او باعث اين امر شده است ، تعبير به « فكر المتوهّمين » به اين منظور است كه روح انسان در موقع دريافت امور مجرّد از ماده ، ناگزير است كه با انگيزه قوه واهمه از خيال خود كمك بگيرد ، يعنى آنها را تشبيه به امور مادّى كرده تنزّل دهد و به صورتهاى خيالى درآورد ، زيرا و هم انسان تنها چيزهايى را درك مى‏كند كه مربوط به امور حسى باشد يا چنان تصور شود . بنابراين آنچه را كه انسان در اين جهان تصوّر مى‏كند چه ذات يا صفات حق تعالى و يا غير آن باشد ناگزير بايد همراه با صورت خيالى يا وابسته به آن باشد ، در حالى كه پروردگار متعال با توجه به عظمت و جلالش از اين تصور خيالى منزّه و بدور است و از اين لحاظ بطون و كمون دارد ( يعنى مخفى و پنهان است ) . 5 دانايى او مسبوق به جهل نيست تا نيازمند به كسب علم باشد ، و كمبود علمى ندارد كه احتياج به افزودن داشته باشد يا استفاده از غير كند چنان كه [ 55 ] دانش آفريدگان بدين منوال است . 6 المقدّر لجميع الامور ، يعنى تمام كارها را بر طبق خواسته خود و به اندازه معيّن به وجود آورده ، و در اين كار از انديشه و تدبير منزّه بوده است . 7 خداوند ، كسى است كه تاريكها او را نمى‏پوشاند و از روشنائيهاى جهان ، نور نمى‏گيرد ، زيرا كه از جسم بودن و عوارض آن كه امور مادى مى‏باشد ، بدور است . 8 ولاير هقه . . . ، شب او را در نمى‏يابد و روز بر او نمى‏گذرد ، زيرا خداوند منزّه از آن است كه زمان بر او احاطه پيدا كند . 9 خداوند اشياء را با ديدگان دريافت نمى‏كند چون ذات مقدّسش در دريافت حقايق نياز به ابزار ندارد . 10 آگاهى خداوند نشأت گرفته از اخبار و گزارشها نيست چنان كه بيشتر دانشهاى ما چنين است ، چون حق تعالى از داشتن ابزار شنوايى ظاهرى مبرّاست . و توفيق از خداوند است . قسمت دوم خطبه كه درباره برترى مقام پيامبر اكرم بيان فرموده است : مساوره : حمله بردن سرّح : جدا ساخت « خداوند پيامبر را با نورى پر از روشنايى فرستاد ، و او را در برگزيدن مقدم داشت ، پس پراكندگيها و گسستگيها را به وسيله او جمع كرد و پيوند داد ، و [ 56 ] زورمندان را به توسط او مورد هجوم قرار داد ، و دشواريها را به وجود او آسان فرمود و ناهمواريها را به دست وى هموار كرد ، تا آنجا كه گمراهى را از راست و چپ دور كرد . » در اين مورد امام ( ع ) به برخى از فوايد وجودى و فضايل و برتريهاى مقام پيامبر اكرم اشاره فرموده است : 1 بعثت آن حضرت همراه با نور افشانى بود ، و لفظ ضياء كنايه از انوار اسلام است كه به راه خدا راهنمايى مى‏كند . 2 خداوند او را بر همه پيامبران در فضيلت مقدم داشت ، اگر چه همه انبياء برگزيدگان او هستند . 3 به وسيله او خداوند پراكندگيها را به همديگر پيوند داد . منظور از پراكندگيها ، اختلافات و نابسامانيهاى دوره جهالت ، پيش از پيامبر اكرم است و مراد از جمع‏آورى آنها منظّم و مرتب كردن مصالح امور آنها به واسطه دين اسلام و توحيد است . 4 با فرستادن آن حضرت ، خداى عزّ و جل ، زورگوى چيره را مورد حمله و هجوم قرار داد . در اين مورد كه امام عليه السلام خدا را فاعل فعل ساور قرار داده ، از باب مجاز است ، زيرا ، او پيامبر را به دينى مبعوث فرموده است كه با آن بر زورمندان مشرك و غير آن هجوم كرد . 5 سر سختيها و دشواريها را به وسيله او زبون و رام كرد ، مراد گردنكشان دوره جاهليت و دشمنان دين خداست . 6 خداوند متعال به وسيله پيامبر ، تمام ناهمواريها را هموار كرد ، منظور ناهمواريهايى است كه در طريق حق وجود داشت ، كه پروردگار آن چنان او را [ 57 ] راهنمايى فرمود تا توانست گمراهى و جهل را از راست و چپ دلها بزدايد ، و در ضمن عبارت راست و چپ اشاره به دور كردن دو صفت افراط و تفريط مى‏باشد كه گاهى بر بعضى نفوس غلبه مى‏كند ، چنان كه بارى كه بر پشت حيوان گذارده مى‏شود سعى مى‏شود كه مبادا دو طرف آن ناميزان باشد ، و اين تعبير امام ( ع ) از لطيفترين استعاره‏ها و بليغترين آنهاست . توفيق از خداوند است .