جستجو

و من كلام له ع كان كثيرا ما ينادي به أصحابه

متن ترجمه آیتی ترجمه شهیدی ترجمه معادیخواه تفسیر منهاج البرائه خویی تفسیر ابن ابی الحدید تفسیر ابن میثم

[ 10 ] 195 از سخنان امام ( ع ) كه در موارد بسيارى اصحاب خود را با اين كلمات مورد خطاب قرار مى‏داد : تَجَهَّزُوا رَحِمَكُمُ اَللَّهُ فَقَدْ نُودِيَ فِيكُمْ بِالرَّحِيلِ وَ أَقِلُّوا اَلْعُرْجَةَ عَلَى اَلدُّنْيَا وَ اِنْقَلِبُوا بِصَالِحِ مَا بِحَضْرَتِكُمْ مِنَ اَلزَّادِ فَإِنَّ أَمَامَكُمْ عَقَبَةً كَئُوداً وَ مَنَازِلَ مَخُوفَةً مَهُولَةً لاَ بُدَّ مِنَ اَلْوُرُودِ عَلَيْهَا وَ اَلْوُقُوفِ عِنْدَهَا . وَ اِعْلَمُوا أَنَّ مَلاَحِظَ اَلْمَنِيَّةِ نَحْوَكُمْ دَانِيَةٌ وَ كَأَنَّكُمْ بِمَخَالِبِهَا وَ قَدْ نَشِبَتْ فِيكُمْ وَ قَدْ دَهَمَتْكُمْ فِيهَا مُفْظِعَاتُ اَلْأُمُورِ وَ مُعْضِلاَتُ اَلْمَحْذُورِ . فَقَطِّعُوا عَلاَئِقَ اَلدُّنْيَا وَ اِسْتَظْهِرُوا بِزَادِ اَلتَّقْوَى عرجه و تعريج : توقف و ماندن در جايى و در آن محبوس شدن . عقبه كؤود : گردنه‏اى كه بالا رفتن از آن دشوار است . ملاحظ : جمع ملحظ و آن ، يا مصدر ميمى يا اسم مكان است به معناى محل نظر ، و منظور از آن ، نگريستن به گوشه چشم است . دانيه : تازه به تازه . مفظعات الامور : كارهايى كه بيش از حدّ معمول ، بزرگ و دشوار باشد . معضلات المحذور : مشكلات گناه ، گناهان سنگينى كه از سختى كمر انسان را خم مى‏كند . « خدا شما را رحمت كند ، آماده سفر شويد همانا كه شما را به رفتن از [ 11 ] دنيا مى‏خوانند از ماندن در دنيا بكاهيد و از آنچه داريد با بهترين توشه به سوى آخرت باز گرديد زيرا جلوى شما گردنه‏هاى ترسناك و هول‏انگيز وجود دارد كه ناچار بايد بر آن وارد شويد و در آنها توقف كنيد . بدانيد كه مرگ در هر لحظه شما را زير نظر دارد و گويى چنگالهايش را در جانهاى شما فرو برده است مشكلات زندگى و كارهاى ناروا و اعمال ناپسند شما را در دنيا به خود مشغول ساخته ، پس پيوندهاى خود را با دنيا بگسليد و با توشه تقوا پشتوانه‏اى محكم به دست آوريد » . در پايان سيد رضى يادآور مى‏شود كه مقدارى از اين خطبه در گذشته نقل شده است . امام ( ع ) در اين قسمت از سخنانشان به انسانها دستور مى‏دهند كه براى سفر به سوى خدا توشه لازم را كه تقوا و پرهيز از گناه است آماده كنيد ، در كلمه الرحيل كه به معناى كوچ كردن است دو احتمال مى‏رود : 1 مقصود از آن سفر به وسيله مرگ است كه در اين صورت ندا دهنده حوادث و اتفاقهاى روزانه است كه ناگزير موجود را به نابودى و مرگ فرا مى‏خواند 2 احتمال دوم ، آن كه منظور از رحيل سفر به سوى خدا با رياضتهاى كامل باشد كه در اين صورت ندا دهنده آن ، پيامبر خدا و قرآن و اولياى خدا خواهند بود . سپس امام ( ع ) دستور مى‏دهد كه انسان بايد نسبت به دنيا و ماندن در آن علاقه زياد نشان ندهد بلكه فقط به مقدار لازم به آن توجه كند ، و اين معناى زهد است . آنگاه مى‏فرمايد كه با اعمال نيك و آمادگى كامل به تقوا و كارهاى شايسته از دنيا به آخرت وارد شويد . فان امامكم عقبة كؤودا ، امام ( ع ) لفظ عقبه را با صفت كؤود براى مرگ استعاره آورده است و مناسبت اين تشبيه ، برخورد سخت با مرگ داشتن و با درد و رنج روحى منزلگاههاى مرگ را تا پايان آن سپرى كردن ، مى‏باشد . [ 12 ] و منظور امام ( ع ) از منازل ترس‏آور و هولناك ، منزلگاههاى پس از مرگ از قبيل قبر و بقيّه حالاتى است كه با درجات مختلف براى گناهكاران در آخرت وجود دارد ، و روشن است كه انسان ناگزير مى‏باشد كه به اين منزلها وارد شود و در آنها تا زمان عبور توقف كند ، بويژه نفوسى كه داراى صفات زشت و دلبستگيهاى پست مادّى بوده‏اند ، چون توقف آنها در آن منزلگاهها طولانى‏تر و سختيهاى آنان در آن منزلها هولناكتر است . و اعلموا . . . . فيكم ، امام ( ع ) در اين عبارت بعضى از لوازم ( منيّة ) را كه براى مرگ استعاره شده است ، يعنى نگاه دائمى و غضبناك با گوشه چشم را گرفته و آن را كنايه از اين قرار داده است كه مرگ در كمين آنان مى‏باشد و از آنها صرف نظر نمى‏كند و دانيه [ 1 ] هم روايت شده يعنى نگاههاى مرگ به آنها نزديك است . ذكر چنگالها و فرو بردن آن ، كنايه از بلاها و دردهاى هلاكتزايى است كه هنگام مرگ به انسان گنهكار مى‏رسد و وجه شبه در اين جا امرى است كه وقوع آن نزديك فرض شده كه فرا رسيدن مرگ است و نسبت فرو بردن چنگالهاى مرگ در روح آنان به سرعت وقوع مرگ تشبيه شده است ، و باء در بمخالبها به معناى الصاق و چسبيدن است و واو در جمله و قد نشبت و جمله و قد دهمتكم حاليّه است . [ 1 ] در متن خطبه 195 صفحه 7 جلد چهارم شرح نهج البلاغه ابن ميثم ( انتشارات دفتر تبليغات اسلامى ) دانيه آمده است و از شرح اين جمله در صفحه 8 پاراگراف آخر سطر دوّم كه مى‏گويد : و روى دانيه : اى قريبة منهم با توجه به سطر دوم همين صفحه ( شرح لغات ) كه دانيه را مجدّده معنى كرده است و تا آن جا كه من بررسى كردم دانيه به اين معنى استعمال نشده است ، و دائبه به معناى مجدّه و كوشا به كار رفته ، بايد در اصل نسخه دائبه باشد ، تا شارح در شرح خود به عنوان روايت ديگرى ، دانيه را ذكر نمايد ، با توجه به توضيحات ياد شده هم در شرح لغات اشتباه شده و هم در متن خطبه و لازم بود در متن خطبه دائبه مى‏آمد چنان كه در شرح مرحوم خويى جلد 13 در متن خطبه 195 صفحه 54 ، دائبه و به معناى مجدّه كوشا و جدّى ، آمده است ( مترجم ) [ 13 ] و قد دهمتكم . . . المحذور ، كنايه از سختيهاى مرگ و سنگينى بار گناه است ، كه در هنگامه مرگ انسان را فرا مى‏گيرد . فقطّعوا علايق الدنيا ، امام ( ع ) در اين عبارت به زهد حقيقى در دنيا و سبكبارى و نياندوختن مال دنيا و ترك آنچه از متاع دنيا زايد است فرمان مى‏دهد . و استظهروا بزاد التقوى ، يعنى در تمام گرفتاريهاى سفر آخرت تقوا را بزرگترين پشتيبان خود قرار دهيد . و توفيق از خداست .