متن
ترجمه آیتی
ترجمه شهیدی
ترجمه معادیخواه
تفسیر منهاج البرائه خویی
تفسیر ابن ابی الحدید
تفسیر ابن میثم
[ 6 ]
194 از سخنان امام ( ع ) :
أَيُّهَا اَلنَّاسُ إِنَّمَا اَلدُّنْيَا دَارُ مَجَازٍ وَ اَلْآخِرَةُ دَارُ قَرَارٍ فَخُذُوا مِنْ مَمَرِّكُمْ لِمَقَرِّكُمْ وَ لاَ تَهْتِكُوا أَسْتَارَكُمْ عِنْدَ مَنْ يَعْلَمُ أَسْرَارَكُمْ وَ أَخْرِجُوا مِنَ اَلدُّنْيَا قُلُوبَكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَخْرُجَ مِنْهَا أَبْدَانُكُمْ فَفِيهَا اُخْتُبِرْتُمْ وَ لِغَيْرِهَا خُلِقْتُمْ إِنَّ اَلْمَرْءَ إِذَا هَلَكَ قَالَ اَلنَّاسُ مَا تَرَكَ وَ قَالَتِ اَلْمَلاَئِكَةُ مَا قَدَّمَ لِلَّهِ آبَاؤُكُمْ فَقَدِّمُوا بَعْضاً يَكُنْ لَكُمْ وَ لاَ تُخْلِفُوا كُلاًّ فَيَكُونَ عَلَيْكُمْ « اى مردم همانا دنيا سراى گذشتن و آخرت سراى ماندن است ، بنابراين از گذرگاه خويش براى اقامتگاهتان توشه برگيريد و در پيشگاه كسى كه رازهاى شما را مىداند پرده اسرار خود را ندريد .
دلهايتان را از دنيا بيرون كنيد پيش از آن كه بدنهاى شما از آن بيرون رود ،
در دنيا آزمايش مىشويد و براى غير دنيا آفريده شدهايد .
چون كسى بميرد مردم مىگويند : چه باقى گذاشته ، و فرشتگان گويند :
چه چيز جلو فرستاده است ؟
خدا پدرانتان را بيامرزد مقدارى از دارايى خود را پيش از خود براى ذخيره آخرت بفرستيد كه به سود شماست و همه را براى دنيا نگذاريد ، كه به زيان شما خواهد بود . » امام ( ع ) در اين سخنان با يادآورى هدف دنيا و آخرت ، انسانها را به
[ 7 ]
دورى از دنيا و علاقهمندى به آخرت تشويق فرمودهاند : پس دنيا گذرگاه يعنى راه عبور به سوى آخرت است ، كه به دو طريق امكان پذير است :
1 اختيارى ، چنان كه بندگان شايسته خدا به طرف آخرت حركت مىكنند .
2 اضطرارى ، چنان كه عامه مردم ناچار مىميرند و به سراى آخرت مىشتابند ، و مراد امام ( ع ) در اين سخن رفتن اضطرارى است .
يادآورى دنيا و آخرت ، با اين دو صفت : ( گذرگاه و قرارگاه ) ، شبيه مقدمهاى براى اين جمله از سخن امام ( ع ) است : فخذوا من ممرّكم لمقرّكم .
و لا تهتكوا . . . . اسراركم ،
يعنى با تظاهر به معصيت پرده درى نكنيد زيرا خدايى كه از رازهاى درونى شما آگاهى دارد به كارهاى علنى شما آگاهتر است .
و اخرجوا . . . ابدانكم ،
امام ( ع ) در اين جمله مردم را به ترك دنيا پيش از مرگ ، امر كرده و از آن بطور كنايه به « خارج كردن دلها از دنيا » تعبير فرموده است .
خرج فلان عن كذا ، و اخرج نفسه من كذا ، وقتى گفته مىشود كه از آن ،
دورى كند و بيزارى جويد .
ففيها اختبرتم ،
اين گفتار امام اشاره به اين است كه آزمايش در اين دنيا از عنايات و توجهات خدا است چون باعث بيدارى انسان براى آخرت مىشود ، و معناى آزمايش را پيش از اين دانستى .
و لغيرها خلقتم ،
يعنى انسانها از نظر ذات و فطرت ، براى رسيدن به سعادت اخروى آفريده شدهاند ، ولى اگر اعمال نيك نداشتند و به گناه آلوده شدند گرفتار شقاوت خواهند گرديد : ( زمينه اصلى و فطرت اوليه در انسان سعادت است شقاوت امرى عرضى مىباشد ) .
انّ المرء . . . . قدّم ،
مردم مىگويند : « از مال دنيا چه چيز گذاشته ، و فرشتگان مىگويند : از كارهاى نيك چه عملى جلو فرستاده است ؟ .
امام ( ع ) در اين سخن ، مردم و فرشتگان و آنچه را كه مورد سؤال اين
[ 8 ]
دو گروه است با هم ذكر فرموده ، تا توجه دهد به اين كه كارهاى نيك و عبادات كه باعث سعادت اخروى است ، بر كالاهاى دنيوى ، شرافت و برترى دارد ، زيرا كارهاى نيك خواسته ملائكه و مورد توجه آنهاست ولى امور مادّى دنيا مورد توجه مردم غافل و بيخبر است .
همراه آوردن دو لفظ ما ترك و ما قدّم به گونهاى زيبا اين مفهوم را بيان مىكند كه امور مادّى و دنيوى جدا شدنى است ، و كارهاى نيك پيش فرستاده و براى آخرت انسان ، ماندنى و سودمند است ، پس بايد به كارهاى شايسته بيشتر توجه كرد و به امور مادّى دنيا كه جدا شدنى و رها كردنى است اعتنائى نكرد .
للَّه آبائكم ،
جملهاى است كه عرب براى تعظيم و بزرگداشت شخص مورد خطاب مىآورد ، و او ، يا پدرش را به خدا نسبت مىدهد و به گونههاى مختلف آورده مىشود ، از قبيل : للَّه انت ، لله ابوك و جزاينها . . . .
بعضى از شارحان لام را براى عاقبت دانستهاند ، يعنى : بازگشت پدران شما به سوى خداست ، امّا در اين صورت ، كلام از معناى تعجّب و تعظيم بيرون خواهد شد .
فقدموا بعضا . . . ،
يعنى قدرى از متاع دنياى خود را به عنوان صدقه و مانند آن ، پيش از خود بفرستيد تا ثوابش در آخرت براى شما باشد و تمام آن را بعد از مرگ خود براى ديگران مگذاريد زيرا سنگينى آن بر دوش شما خواهد بود ، چنان كه پيامبر اكرم ( ص ) فرموده است :
« اى فرزند آدم ، از امور دنيا تنها سه چيز براى تو سودمند است :
1 آنچه را كه با خوردن از بين ببرى .
2 آنچه را كه بپوشى و كهنه كنى .
3 آنچه را كه صدقه دهى و براى آخرت باقى گذارى [ 1 ] .
[ 1 ] سوره بقره ( 2 ) قسمتى از آيه ( 155 ) يعنى : ما از آن خدا هستيم و به سوى او باز مىگرديم .
[ 9 ]
پيش از اين معلوم شد كه دادن زكات و صدقات و جز اينها ، چگونه باعث پيدايش فضايل اخلاقى و پاداشهاى اخروى در انسان مىشود ، و بر عكس بخلورزى و ثروت اندوزى موجب بدبختى و شقاوت اخروى مىگردد .
علت اين كه امام ( ع ) دستور مىدهد كه قدرى از ثروت دنيا را پيش از خود بفرستيد ، و از گذاشتن تمام آن براى پس از مرگ منع مىكند ، آن است كه بطور كلى محروم كردن وارثان از حق ارث جايز نيست و از طرفى ترك صدقات و ندادن زكات هم حرام است .
اين مطلب به طريق ديگرى نيز روايت شده كه حاصل معناى آن چنين است [ 2 ] .
آنچه كه پيش فرستادهايد ، در واقع به قرض خدا دادهايد ، و اگر هيچ نفرستيد و براى پس از خود اندوخته كنيد بر ضرر شما و مايه زحمت شما خواهد بود ، چنان كه خدا مىفرمايد : « مَنْ ذا الَّذى يُقْرِضُ اللَّه قَرْضاً حَسَناً . . . [ 3 ] » . كلمه قرض اين جا به عنوان استعاره آمده ، و مناسبت آن ، اين است كه معمولا قرض گيرنده از كسى كه صاحب مال است درخواست قرض مىكند و با تشكّر از او ، در موعد مقرّر عوض آن را به صاحب مال بر مىگرداند ، لذا امام ( ع ) انفاق مال در راه خدا را به قرض دادن به خدا تشبيه كرده است زيرا خداوند بارها از مردم خواسته است كه زكات و صدقه بدهند ، و از انفاق كنندگان در راه خود سپاسگزارى فرموده و به آنان كه صدقه مىدهند چند برابر آنچه بخشيدهاند و ارزندهتر از همه آنها كه بهرهاى ندارد بلكه زيان هم دارد ،
پاداش مىدهد و چون نگهدارى ثروت و به جاى گذاشتن آن بعد از مردن ،
چنان است ، ناگزير مايه زحمت و گرفتارى صاحب مال مىشود . و توفيق از خداوند است .
[ 2 ] يكن لكم قرضا و يكن عليكم كلا . . .
[ 3 ] سوره بقره ( 2 ) آيه ( 244 ) يعنى : چه كسى حاضر است به خدا قرض نيكويى بدهد .