جستجو

و من كلام له ع في النهي عن سماع الغيبة و في الفرق بين الحق و الباطل

متن ترجمه آیتی ترجمه شهیدی ترجمه معادیخواه تفسیر منهاج البرائه خویی تفسیر ابن ابی الحدید تفسیر ابن میثم

[ 331 ] 140 از سخنان آن حضرت عليه السّلام است : أَيُّهَا اَلنَّاسُ مَنْ عَرَفَ مِنْ أَخِيهِ وَثِيقَةَ دِينٍ وَ سَدَادَ طَرِيقٍ فَلاَ يَسْمَعَنَّ فِيهِ أَقَاوِيلَ اَلرِّجَالِ أَمَا إِنَّهُ قَدْ يَرْمِي اَلرَّامِي وَ تُخْطِئُ اَلسِّهَامُ وَ يُحِيلُ اَلْكَلاَمُ وَ بَاطِلُ ذَلِكَ يَبُورُ وَ اَللَّهُ سَمِيعٌ وَ شَهِيدٌ أَمَا إِنَّهُ لَيْسَ بَيْنَ اَلْحَقِّ وَ اَلْبَاطِلِ إِلاَّ أَرْبَعُ أَصَابِعَ « اى مردم كسى كه برادر مسلمانش را به استقامت در دين ، و درستى طريقه و آيين مى‏شناسد ، ديگر به گفته‏هاى مردمان درباره او گوش فرا ندهد ، آگاه باشيد گاهى تيرانداز تيرش به خطا مى‏رود ، ليكن تير سخن نادرست در دل مى‏نشيند و ( اگر چه ) باطل آن از ميان مى‏رود امّا خداوند شنوا و آگاه است ، بدانيد ميان حقّ و باطل جز چهار انگشت فاصله نيست . » از امام ( ع ) درباره معناى اين سخن پرسش شد ، آن حضرت انگشتان را به هم چسبانيد و ميان گوش و چشم خود قرار داد و فرمود : « باطل اين است كه بگويى شنيدم ، و حقّ اين است كه بگويى ديدم . » أحاك الكلام يحيك : سخن كارگر و اثر بخش شد حاك نيز به همين معناست يحيل نيز روايت شده است ، يعنى : باطل مى‏شود و اصابت نمى‏كند . اين خطبه درباره نهى از شتاب در تصديق كسى است كه ديگرى را كه [ 332 ] ظاهرش محفوظ و به صلاح و ديندارى مشهور است به عيب و نقصان در دين متّهم كند ، و اين عبارت دلالت دارد كه علاوه بر جايز نبودن غيبت ، شنيدن آن نيز منع شده است ، و آيه شريفه « يَا أيُّهَا الّذِيْنَ امَنُوا إنْ جَائكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَاءٍ فَتَبَيَّنُوا أنْ تُصِيْبُوا قَوْماً بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِيْنَ [ 1 ] » اشاره به همين مطلب دارد ، سپس با ايراد تمثيل امكان خطاى كسانى را كه به بدگويى و غيبت مردم مبادرت مى‏ورزند يادآورى و فرموده است : تيرانداز گاهى تيرش به خطا مى‏رود ، جهت مطابقت اين مثل با احوال كسانى كه به غيبت مردم مى‏پردازند اين است كه گاهى از اوقات كسى كه مورد عيبجويى ديگرى قرار گرفته از آن عيب بكلّى پاك است و در اين صورت آنچه درباره او گفته شده صائب و مطابق با واقع نيست و مانند تيرى است كه رها شده ولى به هدف نخورده باشد ، بنا به روايت اين كه يحيك الكلام درست باشد ، معنايش اين است كه تيرگاهى خطا مى‏كند و مؤثّر واقع نمى‏شود ، ولى سخن در همه احوال اثر خود را مى‏بخشد اگر چه حق و مطابق با واقع نباشد ، زيرا آبروى انسان را مخدوش و او را از نظر كسانى كه به درستى وى را نمى‏شناسند آلوده و چركين خواهد ساخت . فرموده است : و باطل ذلك يبور و اللّه سميع و شهيد . اين سخن مبتنى بر تهديد است ، و ثمره گفتار دروغى را كه گوينده از نظر منافع ناپايدار مالى يا حيثيّتى و امثال اينها گفته تحقير كرده ، و آن را در برابر عقوبتهاى بزرگ الهى و خشم پايدار خداوند ناچيز شمرده است ، زيرا اين كه خداوند سميع و شهيد است يعنى شنوا و آگاه است مستلزم شمول خشم خداوند نسبت به غيبت كننده است ، و خشم خداوند نيز مستلزم كيفر و عذاب اوست . فرموده است : أما إنّه ليس بين الباطل و الحقّ إلاّ أربع أصابع ، [ 1 ] سوره حجرات ( 49 ) آيه ( 6 ) يعنى : اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد اگر شخص فاسقى خبرى براى شما بياورد درباره آن تحقيق كنيد مبادا به گروهى از روى نادانى آسيب برسانيد كه پس از آن دچار پشيمانى شويد . [ 333 ] عمل شخص غيبت كننده و پيامد كردار او مفسّر اين گفتار است ، همچنان كه عبارت : باطل اين است كه بگويى شنيدم ، و حقّ اين است كه بگويى ديدم ، چگونگى عمل را روشن مى‏كند ، و در اين جا دو نكته وجود دارد : اوّل اين كه بيان آن حضرت كه فرموده باطل اين است كه بگويى شنيدم ، مستلزم كليّت و تعميم آن نيست تا هر چه را مى‏شنود باطل باشد زيرا در اين صورت باطل و مسموع در يك رديف قرار مى‏گيرد و هر دو را بايد ترك كرد . دوّم اين كه مراد اين نيست كه همين گفتار گوينده كه بگويد ديدم حقّ است بلكه حقّ آن چيزى است كه مشاهده كرده است ، همچنان كه گفتن جمله سمعت ( شنيدم ) باطل نيست ، بلكه آنچه شنيده است باطل است ، و در واقع جمله‏هاى رأيت و سمعت خبر دادن از چيزى است كه ديده و شنيده شده است ، و مجازا به جاى مخبر عنه يا مرئىّ ( ديده شده ) و مسموع ( شنيده شده ) نشسته‏اند . و توفيق از خداوند است .