جستجو

و من خطبة له ع يعظ فيها و يزهد في الدنيا حمد

متن ترجمه آیتی ترجمه شهیدی ترجمه معادیخواه تفسیر منهاج البرائه خویی تفسیر ابن ابی الحدید تفسیر ابن میثم

[ 274 ] 131 از سخنان آن حضرت عليه السّلام است : نَحْمَدُهُ عَلَى مَا أَخَذَ وَ أَعْطَى وَ عَلَى مَا أَبْلَى وَ اِبْتَلَى اَلْبَاطِنُ لِكُلِّ خَفِيَّةٍ وَ اَلْحَاضِرُ لِكُلِّ سَرِيرَةٍ اَلْعَالِمُ بِمَا تُكِنُّ اَلصُّدُورُ وَ مَا تَخُونُ اَلْعُيُونُ وَ نَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ غَيْرُهُ وَ أَنَّ ؟ مُحَمَّداً نَجِيبُهُ وَ بَعِيثُهُ شَهَادَةً يُوَافِقُ فِيهَا اَلسِّرُّ اَلْإِعْلاَنَ وَ اَلْقَلْبُ اَللِّسَانَ « ستايش مى‏كنيم خداوند را بر آنچه گرفته و به آنچه داده ، و بر نعمتهايى كه بخشيده ، و آزمونهايى كه فرموده است ، خداوندى كه بر هر نهانى آگاه است ، و هر رازى نزد او آشكار است ، به آنچه درون سينه‏ها نهفته است داناست ، و به نگاههاى دزدانه چشمها بيناست ، گواهى مى‏دهيم كه هيچ معبودى جز او نيست ، و اين كه محمّد ( ص ) برگزيده و برانگيخته اوست ، آن چنان گواهى كه درون با برون و دل با زبان همراه است » . ضمير نحمده به اللّه كه در پيش آمده و در اين جا ذكر نشده بازگشت دارد . امام ( ع ) اين درس را به ما مى‏آموزد كه خداوند را بر هر چه از ما گرفته ، و آنچه به ما داده ، و بر هر خير و خوبى كه به ما احسان فرموده ، و در هر شرّ و مصيبتى كه ما را به آن آزموده او را شكر گزار باشيم ، و گوشزد مى‏سازد كه شكر او در همه احوال چه خوشى و ناخوشى و چه سختى و رفاه واجب است ، اين كه خداوند را به باطن و حاضر و عالم توصيف فرموده ، ما پيش از اين مكرّر شرح اين صفات را داده‏ايم ، و [ 275 ] گواه دو صفت نخست گفتار خداوند متعال است كه فرموده است : « يَعْلَمُ السِرَّ وَ أخْفى‏ [ 1 ] » و مصداق دو صفت بعدى آيه شريفه « يَعْلَمُ خَائنَةَ الأعْيُنِ وَ مَا تَخْفِي الْصُّدُورُ [ 2 ] » مى‏باشد ، درباره رمز شهادتين نيز پيش از اين اشاراتى كرده‏ايم ، معناى نجيب برگزيده و بعيث برانگيخته شده است و هر دو از باب فعيل به معناى مفعولند . فرموده است : شهادة يوافق فيها . . . تا آخر . يعنى : شهادتى كه از ريا و نفاق پاك و خالص باشد . و توفيق از خداوند است . نيز بخشى از اين خطبه است : فَإِنَّهُ وَ اَللَّهِ اَلْجِدُّ لاَ اَللَّعِبُ وَ اَلْحَقُّ لاَ اَلْكَذِبُ وَ مَا هُوَ إِلاَّ اَلْمَوْتُ أَسْمَعَ دَاعِيهِ وَ أَعْجَلَ حَادِيهِ فَلاَ يَغُرَّنَّكَ سَوَادُ اَلنَّاسِ مِنْ نَفْسِكَ وَ قَدْ رَأَيْتَ مَنْ كَانَ قَبْلَكَ مِمَّنْ جَمَعَ اَلْمَالَ وَ حَذِرَ اَلْإِقْلاَلَ وَ أَمِنَ اَلْعَوَاقِبَ طُولَ أَمَلٍ وَ اِسْتِبْعَادَ أَجَلٍ كَيْفَ نَزَلَ بِهِ اَلْمَوْتُ فَأَزْعَجَهُ عَنْ وَطَنِهِ وَ أَخَذَهُ مِنْ مَأْمَنِهِ مَحْمُولاً عَلَى أَعْوَادِ اَلْمَنَايَا يَتَعَاطَى بِهِ اَلرِّجَالُ اَلرِّجَالَ حَمْلاً عَلَى اَلْمَنَاكِبِ وَ إِمْسَاكاً بِالْأَنَامِلِ أَ مَا رَأَيْتُمُ اَلَّذِينَ يَأْمُلُونَ بَعِيداً وَ يَبْنُونَ مَشِيداً وَ يَجْمَعُونَ كَثِيراً كَيفَ أَصْبَحَتْ بُيُوتُهُمْ قُبُوراً وَ مَا جَمَعُوا بُوراً وَ صَارَتْ أَمْوَالُهُمْ لِلْوَارِثِينَ وَ أَزْوَاجُهُمْ لِقَوْمٍ آخَرِينَ لاَ فِي حَسَنَةٍ يَزِيدُونَ وَ لاَ مِنْ سَيِّئَةٍ يَسْتَعْتِبُونَ فَمَنْ أَشْعَرَ اَلتَّقْوَى قَلْبَهُ بَرَّزَ مَهَلُهُ وَ فَازَ عَمَلُهُ فَاهْتَبِلُوا هَبَلَهَا وَ اِعْمَلُوا لِلْجَنَّةِ عَمَلَهَا فَإِنَّ اَلدُّنْيَا لَمْ تُخْلَقْ لَكُمْ دَارَ مُقَامٍ بَلْ خُلِقَتْ لَكُمْ مَجَازاً لِتَزَوَّدُوا مِنْهَا اَلْأَعْمَالَ إِلَى دَارِ اَلْقَرَارِ فَكُونُوا مِنْهَا عَلَى أَوْفَازٍ وَ قَرِّبُوا اَلظُّهُورَ لِلزِّيَالِ مشيد : بلند أوفاز : جمع وفز به معناى شتاب است . [ 1 ] سوره طه ( 7 ) آيه ( 7 ) يعنى : خداوند راز و ناپيداترين امور را مى‏داند . [ 2 ] سوره غافر ( 40 ) آيه ( 19 ) يعنى : خداوند چشمان خيانتكار و آنچه را در سينه‏ها نهفته است مى‏داند . [ 276 ] اهتبال : در كار به معناى كوشش در خوب انجام دادن آن است ، هبل مصدر مطلق تأكيدى است كه به ضمير تقوا اضافه شده است يعنى آن را خوب و اساسى انجام دهيد . « به خدا سوگند ياد مى‏كنم اين كه مى‏گويم جدّى است نه شوخى ، و راست است نه دروغ ، و اين موضوعى جز مرگ نيست كه آواى خود را به گوش همه زندگان رسانيده ، و همگى را با شتاب به سوى خود مى‏راند ، بسيارى زنده‏ها تو را از خويشتن غافل نسازد ، تو خود ديده‏اى كسى كه پيش از تو به گردآورى مال پرداخت ، و از فقر و تهيدستى دورى جست ، و با آرزوهاى دور و دراز ، و دور پنداشتن مرگ ، خود را از عواقب امور ايمن ديد ، چگونه مرگ او را فرا گرفت ، و از وطنش بر كند ، و از جاى امنش بربود ، در حالى كه بر تخته چوبهاى مرگ حمل شده ، و از اين دست به آن دست داده مى‏شد ، براى اين كه آن را بر دوشها حمل كنند ، و با سرانگشتان بگيرند ، آيا نديدى آنهايى را كه آرزوهاى دراز داشتند ، و كاخهاى استوار برافراشتند ، و مالهاى بسيار انباشتند ، چگونه خانه‏هاى آنها گور ، و آنچه را گرد آورده بودند نابود ، و اموالشان به وارثانشان منتقل گرديد ، و زنانشان به همسرى ديگران درآمدند ، ديگر نه توان آن را دارند كه بر حسنات خود بيفزايند ، و نه مى‏توانند از گناهان خود پوزش بخواهند ، هر كس پرهيزگارى را شعار قلب خويش ساخت ، بر ديگران سبقت جست ، و عملش مايه رستگارى او شد ، پس تقوا و ثمره‏هاى نيك آن را مغتنم شماريد ، و براى دست يافتن به بهشت ، سخت كار كنيد ، زيرا دنيا براى اقامت هميشگى شما آفريده نشده ، بلكه گذرگاهى است كه براى شما خلق شده ، تا اعمال نيك در آن به جاى آوريد و آنها را توشه سراى هميشگى خويش سازيد ، بنابراين در كار آخرت شتاب ورزيد ، و مركبها را براى كوچ كردن آماده كنيد . » بايد دانست ضمير فإنّه كه در آغاز خطبه است يا به سخن پيش برگشت دارد و يا مرجع آن مدلول گفتار آن حضرت است كه بر اساس تحذير و انذار مى‏باشد ، [ 277 ] يعنى آن چيزى كه از هجوم آن شما را بيم مى‏دهم چيزى جز مرگ نيست ، أسمع و أعجل هر دو حالند از معنايى كه بدان اشاره شد و بدين سبب محلاّ منصوبند . فرموده است : فلا يغرّنك . . . تا و أمن العواقب . يعنى نفس بد كنش ، تو را با ديدن انبوه مردم به وسوسه نيندازد ، و از ياد مرگ غافل نسازد ، مراد از سواد النّاس كثرت و انبوهى مردم است ، زيرا بسيارى از اوقات ، انسان ، مرده‏اى را مى‏بيند كه او را بر دوش گرفته به گورستان مى‏برند و با مشاهده آن نرمشى در دل و بيمى در خاطر پيدا مى‏كند ، امّا ديرى نمى‏گذرد كه وسوسه شيطان دوباره او را فرا مى‏گيرد و به او القا مى‏كند كه اين انبوه مردم مشايعت كننده‏اند كه زنده‏اند ، و خود او نيز با داشتن جوانى و برخوردارى از تندرستى از همين خيل زنده‏هاست ، و آنچه سبب مرگ اين مرده شده قتل يا بيمارى و اسباب ديگرى بوده كه او از آنها آسوده و فارغ است ، و خلاصه به حيله‏ها و نيرنگهاى مختلف او را از عبرت گرفتن از حال مردگان دور و محروم مى‏كند ، از اين رو امام ( ع ) شنوندگان را از دچار شدن به چنين فريب و نيرنگى نهى مى‏كند ، و اين كه غرور را به سواد ناس يعنى انبوه مردم نسبت داده به سبب اين است كه مشاهده كثرت و زيادى مردم مايه پيدايش اين غرور و غفلت است ، سپس با عبارات فقد رأيت . . . تا يستعتبون آنها را توجّه مى‏دهد كه اين ريو و فريب را ، خود مى‏بينند و واو در اين جا براى حال است ، و من جمع بدل بعض از كلّ است كه من كان قبلك مى‏باشد ، و معناى آن اين است كه همان گونه كه مرگ آنها را فرو گرفت و از جايشان بركند ، فرجام كار شما نيز چنين خواهد بود . فرموده است : طول أمل واژه طول بنا به اين كه مفعول له است منصوب مى‏باشد . يعنى به سبب آرزوهاى دور و دراز اين كارها را مرتكب مى‏شدند ، و ممكن است مفعول مطلق توكيدى به جاى حال باشد ، و نيز محتمل است ظرف و عامل آن أمن ، و يا چنان كه گفته شده بدل از من كان قبلك دانسته شود يعنى : آرزوى [ 278 ] كسى را كه پيش از تو بوده ديده‏اى ، علاوه بر اين به صورت بطول أمل نيز روايت شده است ، مراد از أعواد المنايا تابوتهاست ، و مقصود از يتعاطى به الرّجال الرّجال اين است كه بردارندگان تابوت ، او را به يكديگر وا مى‏گذارند ، و كاف خطاب در ممّن قبلك ممكن است براى عموم كسانى باشد كه طرف خطاب قرار مى‏گيرند يا شخص معيّنى باشد كه بنابر مثل معروف عرب ، إيّاك أعنى و اسمعى يا جارة ( به تو مى‏گويم و تو اى همسايه بشنو ) آمده است . فرموده است : أ ما رأيتم ؟ استفهام بر سبيل تقرير است يعنى : اينها را ديده‏ايد ، و اين كه نمى‏توانند بر حسنه‏اى بيفزايند ، و از بديهاى خود پوزش بخواهند براى اين است كه دنيا جاى عمل و كار است و پس از آن ديگر امكانى براى عمل نيست . فرموده است : فمن اشعر التّقوى قلبه . يعنى : كسى كه حقيقة پرهيزگارى را پيشه خود كند ، پايدارى و استقامت او آشكار مى‏شود ، و آثار رحمت الهى در رفتار و حالات او نمايان مى‏گردد ، بطورى كه در طلب دنيا داراى حلم و بردبارى و وقار و شكيبايى مى‏شود ، و آسايش خود را در سراى آخرت جستجو مى‏كند ، و در نتيجه كاملترين پاداش آخرت نصيب او مى‏گردد ، سپس امام ( ع ) آنان را به استوارى در تقوا و استقامت در پرهيزگارى دستور مى‏دهد و مى‏فرمايد از نافرمانى خدا با تمام نيرو بپرهيزيد و به راستى پرهيزگار باشيد ، زيرا آنچه استحقاق ثواب دايم و پاداش جاويد دارد ، همين نوع تقواست ، و براى رسيدن به بهشت جاويدان ، آن چنان كه سزاوار آن است بكوشيد ، و صريحا متذكّر مى‏شود كه كوشش براى رسيدن به بهشت واجب است به سبب اين كه دنيا براى همين منظور آفريده شده است ، و اين سراى اقامت نيست بلكه راهى است كه مانند مسافران از آن عبور و با به جا آوردن كارهاى نيكى كه موجب رسيدن انسان به بهشت باشد از آن توشه‏بردارى مى‏شود ، و به آنان دستور مى‏دهد كه در پيمودن دشواريهاى اين راه شتاب كنيد ، و در آمادگى [ 279 ] براى كوچ كردن از اين سراى فانى سرعت ورزيد ، زيرا تأنّى و درنگ مستلزم توجّه به لذّات و خوشيهاى اين دنيا و غفلت از مقصد حقّ است كه بايد به سوى آن شتافت ، واژه ظهور ، در جمله و قرّبوا الظّهور للزّيال براى سوار شدن بر مركب آخرت كه همان اعمال صالحه است ، استعاره شده است ، و نزديك گردانيدن مركب براى زيال يعنى كوچ كردن از دنيا اين است كه عنايات خداوند شامل حال انسان گردد تا بتواند اعمالى را كه مايه رستگارى او در آخرت ، و دورى گزيدن و روى گردانيدن و جدايى از تباهيهاى اين دنياست به جاى آورد .