لغت نامه دهخدا | باباافضل

مرحوم ملک الشعراء بهار آرد: افضل الدین محمدبن حسین کاشانی معروف به باباافضل . وی از مردم مَرَق از توابع کاشانست . وفات او در سنه 707 ه' . ق. رخ داده و تربتش به مرق کاشان و زیارتگاه است . باباافضل از حکما وعلما و ادبای قرن هفتم هجریست و تالیفات بسیاری به زبان پارسی دارد مانند: المفید للمستفید. خردنامه . ره انجام نامه .ترجمه رساله نفس ارسطو. جاودان نامه . انشانامه . مدارج الکمال . ساز و پیرایه شاهان پرمایه . رساله عرض . رساله ای در منطق. رساله تفاحه . و رباعیات پرمغز ولطیف وی که به چاپ رسیده است . گویند وی خواهرزاده خواجه نصیرالدین طوسی است و نسبت به او معتقد بوده است و این قطعه را در اثبات فضل افضل الدین گفته است :
گر عرض دهد سپهر اعلی
فضل فضلا و فضل افضل
از هر ملکی بجای تسبیح
آواز آید که افضل افضل .
شیوه نثر باباافضل بسیار پخته و به اسلوب متقدمان نزدیک است و در رسالات خود میکوشیده است لغات پارسی را بجای اصطلاحات تازی بگذارد معهذا بقدری خوب و بموقع لغات فارسی را بکار میبرد که لطمه ای باصل ترجمه نمیزند و کسانی که اصل کتب مترجم او را با ترجمه های او برابر کنند میتوانند باین معنی بهتر پی ببرند از آن جمله کسی که کتاب نفس ارسطو را بزبان فرانسه دیده بود بعد از نشر ترجمه باباافضل اقرار آورد که ذره ای با آنچه بزبان فرانسه که بلاتین نزدیکتر است دیده بود، فرق نداشته است و حتی ازین رو جمعی معتقدند که شاید این مرد این رساله را از زبان لاتین بپارسی ترجمه کرده باشد؟ در کوتاهی جمله و تجزیه کردن مطالب و تقسیم آن به جمله های کوچک کوچک که از مختصات نثر قدیم بوده است افضل الدین را هنری خاص است از این رو اگر تالیفات او را درست بخوانند و از روی خبرت و بصیرت با اصول سجاوندی (یعنی نقطه گذاری امروز) چاپ کنند فهم آن بر هر باسوادی که اندک مایه باصطلاحات علمی آشنا باشد، بسیار آسان خواهد بود. بخلاف بسیاری از کتب علمی دیگر که بسبب آوردن جمله های دور و دراز عدم قدرت و بصیرت در ترکیب کلمات فارسی و جمله بندی از اصل عربی دشخوارتر است و نیز مانند متقدمان از تکرار یک کلمه عندالضروره در جمله های پیاپی خودداری نکرده است و بوسیله ضمیر یا آوردن کلمتی مشابه یا بکنایه از آن سخن نرانده بل خود آن کلمه را هربار تکرار کرده است و این شیوه خاص نثرباستان و نثر پهلوی و دری قدیم است . دیگر لفظ «پس » و «اما» را برای تجزیه کردن جمله ها و آغاز کردن بجمله تعلیلیه زیاد آورده است و این هم قدیمی است . دیگرجوهر و اصل فصاحت است که ربطی به قدیم و جدید نداردو فصاحت باباافضل مشهور میباشد. (سبک شناسی بهار ج 3صص 163 - 165). رجوع به شرح احوال افضل کاشانی به قلم سعید نفیسی چ طهران و غزالی نامه مصحح جلال همائی چ طهران سال 1318 ه' . ش .ص 103 و آتشکده آذر ص 240 و مصنفات باباافضل به اهتمام مجتبی مینوی و یحیی مهدوی ج 1 شود که شامل رسایل ذیل است : 1 - مدارج الکمال . 2- ره انجام نامه . 3 - ساز و پیرایه شاهان پرمایه . 4- رساله تفاحه . 5 - عرض نامه . 6 - جاودان نامه . 7 -ینبوع الحیات .