واجب لغیره
در برابر واجب لذاته و واجب بالذات است یعنی موجودی که وجودش قائم به غیر باشد. هرگاه وجود لذاته باشد واجب لذاته خوانده میشود و اگر لغیره باشد واجب لغیره نام دارد. (از تعریفات جرجانی ). و رجوع به واجب بالغیر و واجب بالذات و واجب لذاته شود.
واحد بالعرض
بدو امر که از جهت مقارنه با امری دیگر (شی ثالث ) وحدتی پیدا کرده باشند واحد بالعرض میگویند مانند گچ و برف که از لحاظ رنگ یعنی سفید واحدند. (فرهنگ لغات و اصطلاحات فلسفی سجادی ). و رجوع به واحد عرضی شود.
واحد عرضی
در اصطلاح فلسفه قدیم واحد عرضی واحد مجازی است و بر دو قسم است یکی آنچه ظاهرالتکثر است مانند جنس واحد که جامع جمله انواع کثیره میباشد و مانند نوع واحد که جامع جمله اشخاص کثیره است و مانند شخص واحد که مرکب از اجزای کثیره است و مانند لشکر واحد که شامل افراد است . دیگری واحدی که مقول بر شخص واحد است که غیر متکثر است ولکن فی ذاته متکثر از جهت تالیف ماده و صورت است . (از فرهنگ مصطلحات عرفا، سجادی ). رجوع به وحدت و واحد از نظر حکما و واحد بالعرض شود.
واجب مخیر
واجب مخیر در مقابل واجب معین است و آن چیزی است که به امر واحد مبهمی از امور مبهم تعلق گیرد که فعل مکلف آن را معین میکند نه قول وی و این مذهب فقهاست . (از کشاف اصطلاحات الفنون ص 1447). وجوب اگر به امور مبهمه تعلق گیرد آن را واجب مخیر خوانند همچوکفارت که مکلف مخیر است میان اطعام و عتق و صوم و واجب در این صورت یکی است یا علی التعیین به مذاهب اصح . و بعضی از معتزله را مذهب آن است که جمیع امور واجب است الا به اتیان احدی وجوب ساقط شود. (نفائس الفنون ص 112). و رجوع به وجوب و واجب و واجب معین شود.
واجست
مواخذه . بازخواست . واپرس:
کس نگوید سنگ را دیرآمدی
یا که چوبا، تو چرا بر من زدی
این چنین واجست هامجبور را
کس نگوید یا زند معذور را.
مولوی .
واحد بالنوع
عبارت است از دو یا چند موجود که در ذاتیات مشترک باشند و در احوال و اعراض و خصوصیات خارجی با هم اختلاف داشته باشند مانند افراد انسان که از لحاظ انسانیت که معنی حیوان ناطق است با یکدیگر مشترکند و از این لحاظ وحدت دارند. (از فرهنگ لغات واصطلاحات فلسفی سجادی ). و رجوع به وحدت و واحد شود.
واحد فشار
واحدی که برای اندازه گیری فشار به کار میرود. رجوع به فشار شود.
واحد فشار در دستگاه .S.T.M پیز (zp) است . رجوع به پیز شود. اضعاف پیز که خود بعنوان واحدهای جداگانه ای به کار میروند عبارتند از: هکتوپیز (zph) که برابر صد پیز است . رجوع به پیز شود. میر یا پیز (zpam) که برابر است با 10000 پیز. رجوع به پیز شود. اجزای پیز که هر یک بعنوان واحد مستقلی به کار میروند عبارتند از: سانتی پیز (zpc) که برابر است با 1100 پیز. رجوع به پیزشود.
باری که برابر است با 110000 پیز. واحد فشار در دستگاه .S.G.C باری است و آن فشار یک دین بر یک سانتیمتر مربع است .
واجب مضیق
واجب مضیق در مقابل واجب موسع است : وجوب اگر متعلق به وقت بود و آن وقت مساوی فعل باشد آن را واجب مضیق خوانند و تکلیف بدان جایز به اتفاق همچو روزه ماه رمضان . (نفایس الفنون ). واجب به اعتبار وقت آن یا مضیق است یا موسع اگر زمان واجب مساوی با آن باشد واجب مضیق میشودمانند روزه و وقت آن را معیار نامند. (از کشاف اصطلاحات الفنون ). رجوع به واجب و وجوب و واجب موسع شود.
واحات
ج ِ واح است برخلاف قیاس و این کلمه قبطی است . رجوع به واح و واحه شود.
واحد پول
واحدی که برای سنجش و شمارش پول به کار میرود: واحدهای پول در حکومت اسلامی عبارت بوده اند از: 1- دینار که دارای اقسامی بوده است از قبیل : قیصریه ، هرقلیه ، دمشقیه ، هبیریه ، خالدیه ، یوسفیه ، هاشمیه ، جعفریه ،احمدیه و مغربیه . رجوع به دینار شود. 2- درم یا درهم که دارای اقسامی بوده است چون : کسرویه ، وافیه ، تامه ، بغلیه ، طبریه ، اصبهبدیه ، جوراقیه ، جراز، هاشمیه ، سمیریه ، خامسیه و مکروهه . رجوع به درم و درهم و به کتاب تاریخ مقیاسات و نقود در حکومت اسلامی ص 66 شود.
واحد پول ایران ریال است و پیش از آن تومان بوده است ، واحد پول عراق فلس و واحد پول ترکیه لیر، واحد پول سوریه قرش ، واحد پول مصری جینه و میلیم است . رجوع به ریال ، تومان ، فلس ، لیر، قرش شود.
واحد پول در فرانسه فرانک است . رجوع به فرانک شود. واحد پول در سویس فرانک سویس است . واحد پول در آلمان مارک و در انگلستان لیره استرلینگ است . رجوع به لیره استرلینگ شود. و اجزای آن شلینگ و پنس است . رجوع به شلینگ و پنس شود. واحد پول شوروی روبل است . واحد پول در اتریش شلینگ اتریشی است . و در بلژیک بلگا و فرانک بلژیک است . رجوع به فرانک شود. واحد پول در بلیوی بلیویانو که برابر است با 937/9 فرانک .
واحد فلوی نیروی مغناطیسی
واحدی است که برای اندازه گیری فلوی مغناطیسی به کار میرود. واحد فلوی نیروی مغناطیسی در دستگاه .S.G.C ماکسول است و آن مقدار فلوئی است که از داخل حلقه ای بسطح یک سانتیمتر که عمود بر حوزه ای بشدت یک گوس است میگذرد. رجوع به ماکسول شود.
واجب مطلق
واجب به اعتبارمقدمه وجودش دو قسم است : واجب مطلق و واجب مقید. واجب مطلق آن است که وجوب آن تنها بر مقدمه وجودش متوقف نباشد. واجب مطلق را به آنچه در هر وقتی و در هرحالی واجب است تفسیر کرده اند. (از کشاف اصطلاحات الفنون ). و رجوع به واجب و وجوب و واجب مقید و ص 1448 کشاف شود.
(اِخ ) خدای تعالی:
واجب آمد بر آدمی شش حق
اولش حق واجب مطلق.
اوحدی .
واجف
بی آرام . طپان . (آنندراج ). مضطرب : قلب ُ واجف ; یعنی دل مضطرب . (از اقرب الموارد). دل باتپش هراسان ، مضطرب . (ناظم الاطباء). وَجّاف . (المنجد). طپنده . لرزنده . و رجوع به وجف شود.
واح الاول
یکی ازواحات سه گانه مصر است که در آن سوی کوه غربی و در برابر الفیوم واقع شده ، و به طرف اسوان کشیده میشود.این ناحیه جای آبادی است که دارای نخلستانها و دههای خوبیست و در آن خرمای نیکوئی به عمل می آید که بهترین خرمای مصر به شمار میرود. این واح بزرگترین واحات سه گانه است . پس از آن کوه دیگری به موازات کوه اول امتداد دارد که در آن سوی آن واح الثانی است . (از معجم البلدان ). و رجوع به واحات و دو ماده بعد شود.
واحد تبریزی
از مشاهیر فضلا و عرفای زمان خود بود. و شاه عباس ثانی به وی اظهار اخلاص و ارادت مینمود در کمالات مسلم اهل آن زمانه و در وجد و حال وحید و یگانه بود. رساله کلید بهشت از اوست . وی در 1008 ه' . ق. در اصفهان درگذشت . از رباعیات اوست :
واحد که به کوی دوست منزل دارد
غم نیست اگر غم تو در دل دارد
پیوسته به تعمیر به دل مشغول است
بیچاره همیشه دست در گل دارد.
#
واحد فیزیولوژیکی
نامی است که هربرت اسپنسر حکیم انگلیسی بر ذرات کوچکی که در یاخته (سلول ) تخم موجودات زنده وجود دارد نهاده این ذرات در ضمن رشد تخم و تشکیل جنین بین یاخته های مختلف بدن طوری تقسیم میشوند تا بافتهای مختلف مشخص موجود در جهت معین تشکیل گردد. این ذرات کوچک راهربرت اسپنسر واحدهای فیزیولوژیکی و داروین ژمول و دوری پانژنز و وایسمان ،دترمینان نام نهاده اند (اصطلاح شاخص را بجای اصطلاح دترمینان وایسمان به کار میبریم ) دانشمندان به این ذرات خواص و ماهیت و مشخصات مختلف نسبت داده اند. چون اساس این نظریه ها تقریباً یکی است بدین جهت ما بطور ساده و اختصار نظریه وایسمان را شرح میدهیم : فرض این دانشمند این است که کروماتین یاخته های جنسی که آن را پلاسمای ژرمیناتیف (پلاسمای نامی ) خوانده است از ذرات نامی مخصوصی به نام شاخص تشکیل یافته است . این ذرات بر طبق این عقیده هر یک بالقوه واجد مشخصات اعضای (یاخته ها یا بافت ها) فرد مولد میباشند. عده این شاخصها باید زیاد باشد. شاخصها بطور مشخص در همه کروماتین ها پخش نشده اند بلکه جای مخصوص هر یک از آنها کروموسوم معینی میباشد، پس هر کروموسوم (کروموسوم رشته هائی است در هسته هر سلول شامل ذراتی که حاوی خصوصیات ارثی هر موجود زنده است ) موجود زنده که بدین طریق تکیه گاهی وراثتی محسوب است عمل مخصوصی دارد، در موقع تشکیل تخمچه در مرحله تقسیم تنصیفی مقدار کروماتین و بالتبع مقدار شاخصها نصف میشود و در تخمچه نیمی از شاخصها باقی میماند. اسپرماتوزوئید نیمی از شاخصهای پدر را به تخمچه میافزاید و آن را تکمیل میکند وموجود تازه واجد صفات پدر و صفات مادر و همچنین صفاتی که مشخص اوست و از تاثیر شاخصها بر یکدیگر حاصل شده میگردد. و به این ترتیب فرد تازه از پدر و مادر و افراد دیگر متمایز میشود. تخم پس از تشکیل شدن با پلاسمای نامی مخصوص بخود پی درپی تقسیم میشود و یاخته های مختلف موجود را تولید میکند، یاخته هایی که بدین طریق به دست می آیند بر طبق این عقیده با یکدیگر اختلاف دارند و بافتهای گوناگون بدن را میسازند. میتوان گفت بدن جنین از دو بخش ممتاز و مستقل تشکیل مییابد یکی دسته یاخته های مختلف بدن که وایسمان آن را سوما مینامد، دیگری مجموع یاخته های شبیه به تخم ناقل مشخصات و نگهدار بقای نوع که آنها را ژرمن (جنسی ) میخواند. بعقیده این دانشمند چون در موجودات چند یاخته ای مسئول حفظ و بقای نوع منحصراً یاخته های جنسی میباشدجاویدان نماندن یاخته های سوما بی مانع است و در طی این عقیده اظهار میکند اگر در تک یاخته ایها جاویدان بودن یک سلول به تحقیق رسیده است (در این موجودات یک سلول به دو قسمت و سپس هر یک از آنها به دو قسمت و باز هر یک به دو قسمت تا الی غیرالنهایه تقسیم میشوند بنابراین سلول اجداد در سلول اعقاب زنده میماند) از آن است که تک یاخته ایها خود حافظ بقای نوع خود میباشند. بنابراین جاویدان ماندن آنها الزامی است . به کاربردن اصطلاح ازلی برای یاخته های ژرمن (جنسی ) و اصطلاح فانی برای یاخته های سوما از همین نظرست . در موجودات زنده نظریه ویسمان که بنای آن بر فرض ذرات مادی گذاشته شده است هم ارز نظریه ساختمان اتمی ماده است . عده ای از زیست شناسان معتقدند که فرض ویسمان ارزش ذاتی نداشته است و فقط تصور کیفیاتی را که مشاهده به آنها راه ندارد آسان میسازد این دانشمندان تمرکز ذرات مادی را در تخم و بخصوص طرز تقسیم و پخش آنها را بین یاخته های مولد اعضای مخصوص به طریقی که وایسمان میگوید انکار میکنند. (از کتاب وراثت دکتر خبیری ص 60).
واجب معین
واجب به اعتبار نفس وجوب دو قسم است : واجب معین ، واجب مخیر. واجب معین چیزی است که به امری واحد و معین تعلق گیرد مانند نماز. (از کشاف اصطلاحات الفنون ). وجوب اگر به امری معین تعلق گیرد آن را واجب معین خوانند همچو صلوة خمسه وصوم رمضان و امثال آن . مذهب بعضی از معتزله این است که واجب معین است در علم حقتعالی و غیر معین است عندالناس . (نفائس الفنون ).و نیز رجوع به کلمه وجوب و واجب و واجب مخیر شود.
واح الثالث
سومین ناحیه از واحات سه گانه مصر است که پس از واح الثانی قرار دارد و سنتریه نامیده میشود (با سین مهمله ) و در آن درختان خرما و آبهای فراوان موجود است . طعم برخی از آن آبها ترش است ، و آبهای دیگر برای اهالی آنجا ناگوار و ناسازگار است . بین آخرین نقاط واح الثالث و شهرهای نوبه 6 مرحله وجود دارد که در آنها قبایل بربر زندگی میکنند و گروهی از اهل علم منسوب به آن نواحی هستند. و رجوع به واحات شود.
واحد توان
واحد توان یا قدرت در دستگاه .S .K .M عبارت است از وات . اضعاف وات که هر یک بعنوان واحدی به کار میروند با نشانه های بین المللی آنها عبارتند از: هکتووات (wh) که برابر است با صد وات رجوع به هکتووات شود. کیلووات (wk) که برابر است با هزار وات . رجوع به کیلووات شود. واحد توان در دستگاه .S.G.C ارگ بر ثانیه است و آن توان موتوری است که در هر ثانیه یک ارگ کار انجام میدهد. رجوع به وات و ارگ شود.
واحد کار
(اصطلاح فیزیکی ) واحدی که برای سنجش کار یا انرژی به کار میرود. و واحد کار یا انرژی در دستگاه .S.T.M و .S.K.M کیلوگرم متر است و آن کاری است که یک کیلوگرم نیرو را یک متر تغییر مکان دهد. رجوع به انرژی و رجوع به کار و کیلوگرم متر شود. واحد دیگر کار ژول (J) است . رجوع به ژول شود. اضعاف ژول که بعنوان واحدهای مستقل به کار میروند عبارتند از: کیلوژول (Jk) که برابر است با هزارژول . مگاژول (JM) که برابر است با هزار کیلو ژول . از اجزاء ژول ارگ است و آن برابر است با 110000000 (یک ده ملیونیم ) ژول . رجوع به ارگ شود. واحد کار یا انرژی در دستگاه S.G.C ارگ است رجوع به ارگ شود.
(اصطلاح آموزش و پرورش ) برنامه کار. واحد تجربی . برنامه تام موضوعی مربوط به آموزش پرورش متداول در آمریکا که متکی به فلسفه اصالت عمل ویلیام جیمز و مکتب ابزاری جان دیویی است . در کتاب فلسفه آموزش و پرورش فتح اللّه امیرهوشمند در این باره چنین آمده است : واحد کار عبارت است از مجموع فعالیتهای مختلفی که برای درجات مختلف رشد و نمو افراد آموزشگاه ها در نظر گرفته میشود، این برنامه بستگی تام با علایقو امیال اطفال دارد، یعنی مطلب یا موضوعی است که آنها دوست دارند و میل دارند از آن اطلاعاتی به دست آورند و فعالیتهائی درباره آن از خود نشان دهند. مفهوم کلمه «واحد کار» بمراتب وسیعتر از عنوان و یا موضوع و یا ماده درسی میباشد. در برنامه کار علاوه بر اینکه کتب متعدد و مربوط مورد مطالعه قرار میگیرند سایر مطالب و مسائل مهم زندگی نیز از لحاظ ارتباط آنها به برنامه تربیتی مورد توجه واقع میشوند. این واحد کار همواره از قسمتهای زندگی اجتماعی اطفال انتخاب میگردد. برای روشن شدن مطلب خلاصه برنامه کاری را که در یکی از آموزشگاههای نمونه دانشگاه کلمبیا به موقع عمل گذاشته شده است شرح میدهیم : مطالعه و تحقیقات راجع بوسائط نقلیه و ارتباط در یکی از کلاسهای دبستان شروع شد زیرا خردسالان علاقه مفرطی به فرودگاه ناحیه محلی خود پیدا کرده بودند کودکان آن دبستان در نتیجه تماس با هواپیما و فرودگاه توانستند در این باره جوابهایی تهیه نمایند بر اثر مطالعات و تحقیقات دقیقدر این قسمت اغلب آنها مایل میشدند که در انواع مختلف وسایط نقلیه دیگر که مورد استفاده بشر قرار گرفته است مطالبی به دست آورند. این روش باعث گردید که تجربیات بیشتری در خصوص هواپیما یا سایر اقسام وسایل حمل و نقل کالا به عمل آورند بنابراین آنان در نتیجه شوق و علاقه و احتیاجی که داشتند مطالبی را در قسمت هواپیمائی میخواندند و حتی تصاویر مختلفی را نیز جمعآوری مینمودند تا در مواقع لزوم از روی آنها نقاشی کنند. در نتیجه فعالیتهای متنوع و آزمایشهای مختلف شاگردان میتوانستند اطلاع کاملی از محیط اجتماعی خود که همان منظور و هدف اصلی تربیت میباشد به دست آورند.
طرز انتخاب و بسط واحد کار - این واحد در ابتدای سال تحصیلی از راه استفسار مستقیم و غیرمستقیم معلم از مسائل مورد علاقه شاگردان انتخاب میشود و برای انتخاب آن ، محیط اجتماعی ، وضع محلی و روحیه و علاقه شاگردان منظور میشود. پس طبق این اصول باید برای هر محل یا ناحیه ای واحد کار و برنامه مناسب آن را برگزید و بنابراین تحمیل برنامه واحد در سراسر کشوربا این اصول منافات دارد در تدریس هر واحد باید مسائل و اصول زیر را در نظر گرفت : 1- واحد کار باید فرصتهای بیشماری را برای آزمایشهای زندگی اجتماعی کودکان مهیا سازد. 2- منظور و مقصود از انتخاب و تدریس واحد کار این باشد که مسائل مربوط به اقتصاد و اجتماع را از نظر ارتباطی که با جامعه اطفال دارد بفهمند وآموزشگاه را با جامعه ای که کودکان در آن زندگی میکنند ارتباط دهند. به عبارت دیگر محیط تربیتی نمونه کوچکی باشد که در آن تجربیات مختلف و متنوع صورت گیرد. 3- بجای مقررات و مواد جداگانه (مانند تدریس حساب و هندسه و جغرافیا بطوری که در مدارس ما معمول است ) که در سابق تدریس میشد به فعالیتهای اطفال اهمیت دهند و آنها را در آموزش و پرورش مورد استفاده قرار دهند. 4- انتخاب و تنظیم مواد در واحد کار باید در اطراف مسائلی بعمل آید که ارتباط کاملی با یادگرفتن و زندگی واقعی داشته باشد. 5- واحد کار باید علاقه و استعداد تحقیق و تفحصات را بین شاگردان برقرار سازد و سبب گردد که معلمان آموزشگاه نیز از نظر رشد و نمو کودکان در روشهای جدید پرورشی تحقیقات و مطالعاتی بعمل آورند و در تکمیل معلومات خود در امر تربیت بکوشند. حاصل سخن آنکه واحد کار از مسائل مربوط بزندگی شاگردبا در نظر گرفتن علائق او انتخاب میشود، از اینرو درهر محیطی واحد کار بخصوصی برگزیده میشود، مثلاً در جائی وسائل نقلیه و در ناحیه ای دیگر که محل کشت پنبه است پنبه برای این منظور انتخاب میگردد، نهایت اینکه همه مواد درس مورد لزوم مانند ریاضیات ، فیزیک ، شیمی ، زبان ، خواندن و نوشتن را به نحوی از انحاء به واحد کار مربوط میکنند و دامنه آن مواد را در سالهای بعد وسعت میدهند مثلاً اگر وسائط نقلیه واحد کار باشد کودکان ابتدا از وضع وسائط نقلیه شهر خود اطلاع می یابند سپس میخواهند بدانند مردمان اولیه چگونه در روی زمین مسافرت میکرده اند، این مطلب نه تنها شامل یک کشور میشود بلکه طرز مسافرت و امور نقلیه سایر مردم ویا ملل دنیا نیز جزو مطالعه آنها قرار میگیرد به تعبیر دیگر دانش آموزان به تاریخ وسایل نقلیه در کشور خویش و جهان علاقمند میگردند و بتدریج برای آموزش ماده تاریخ آماده میشوند و سپس چون وسایل نقلیه با جغرافی ، فیزیک ، شیمی ، ریاضیات هم مربوط است در موقع مناسب هر یک از مواد فوق تدریس میشود و خشکی مواد درسی که حاصل بی ارتباطی آنها با زندگی شاگرد است از میان میرود. بطوری که ملاحظه میشود این برنامه به تمام قسمتهای مواد تحصیلی که پیش از این در دنیا جداگانه تدریس میشد (و هنوز هم در مدارس ایران به همان طریق آموخته میشود) مربوط میگردد. مثلا در قسمت مطالعه امورحمل و نقل با توجه کامل به ذوق و میل اطفال مواد زیر به شکل کلی از نظر ارتباط به زندگی و احتیاج آنها مورد مطالعه و توجه قرار میگیرد: خواندن ، نوشتن ، زبان ، انشاء، حسن خط، ادبیات ، علم اجتماع ، جغرافیا، تاریخ ، ریاضیات ، بهداشت ، هنرهای زیبا، صنایع دستی ، نمایش ، موسیقی ، گیاه شناسی ، زمین شناسی ، حیوان شناسی ، فیزیک و غیره . (تلخیص از کتاب فلسفه آموزش و پرورش دکتر امیر هوشمند صص 178 - 186). و نیز رجوع به فلسفه آموزش و پرورش ، کتاب راهنمای معلم ج 1 برنامه تام در کتاب روش نوین دکتر صدیق شود.